[ Pobierz całość w formacie PDF ]
ŚW. TOMASZ Z AKWINU
SUMA TEOLOGICZNA
Tom 21
____________________________
MĘSTWO
(2-2, qu. 123-140)
Przetłumaczył i objaśnieniami zaopatrzył:
Ks. Stanisław Bełch
„Jak najgoręcej pragniemy, by z każdym dniem wzrastała
liczba ludzi czerpiących z dzieł Tomasza z Akwinu oświatę i
naukę; dotyczy to nie tylko księży i ludzi wielkiej nauki...
Wielce też sobie życzymy, by ze względu na potrzeby
Chrześcijaństwa coraz więcej wydobywano skarbów z jego
wskazań. Trzeba więc jego pisma tłumaczyć i wydawać w jak
największej ilości języków...”
Papież Jan XXIII, 16 września 1960
(AAS. 25.X.1960)
NAKŁADEM KATOLICKIEGO OŚRODKA
WYDAWNICZEGO "VERITAS"
4-8, PRAED MEWS, LONDON, W.2.
1
ZAWARTOŚĆ TOMU 21
1. Uwagi wstępne
2. Traktat: O MĘSTWIE
3. Odnośniki do tekstu
4. Objaśnienia tekstu
2
UWAGI WSTĘPNE
Męstwo, moc ducha, mocność (tac. fortitudo, franc. la force ) spełnia ważną
rolę w charakterze ludzkim, jako cecha będąca warunkiem wszystkich cnót, lub jako
cnota osobna będąca zwartością ducha wobec trudności w działaniu. Aktem
najbardziej właściwym tej cnoty jest wytrzymałość wobec niebezpieczeństwa śmierci.
św. Tomasz zajmuję się również wadami polegającymi na przesadzie i
niedociągnięciu: śmiałością i bojaźnią, oraz cnotami z męstwem złączonymi, które za
przedmiot mają niebezpieczeństwa i trudności pomniejsze: wielkoduszność,
wielmożność, cierpliwość i wytrwałość, jako też z wadami im przeciwnymi. Na
samym końcu zajmuje się krótko darem Ducha świętego, błogosławieństwem i
przykazaniami dotyczącymi cnoty męstwa.
Traktat niniejszy, jaki w polskim języku uprzystępniamy rodakom, jest cząstką,
wielkiego arcydzieła św. Tomasza z Akwinu — Sumy Teologicznej. Znajduje się w
drugim tomie drugiej jej części i obejmuje kwestie 123-140. Stanowiąc zamkniętą dla
siebie całość, jest jednak treściowo powiązany z tym co go poprzedza i z tym, co po
nim następuje; tym tłumaczy się ciągłe odwoływanie się Autora do Innych miejsc
Sumy.
Autor dzieli całe dzieło na części, te na kwestie, które przekładam przez
„zagadnienie", te zaś na artykuły. Poszczególne artykuły zaczynają się tytułem
mającym formę pytania, po czym Autor podaje, normalnie w trzech, rzadko w więcej,
punktach opinie z nauką katolicką niezgodne, tzw. Zarzuty - obiectiones, obiecta;
bardzo już rzadko podaje w nich opinie zgodne, ale wymagające osobnego
wyjaśnienia. Z kolei wysuwa jedną, sprzeczną z tamtymi opinię, popartą powagą
jakiegoś autora lub Pisma św. (Sed contra). Po tym dopiero następuje wykład poglądu
Autora, zaczynający się w oryginale łacińskim od słów: „Respondeo dicendum”. Oba
te podane w języku łacińskim frazesy tłumaczę różnorodnie, a to dla uniknięcia
monotonii.
Może kogoś dziwić, że Autor cytuje wielu pisarzy. Nie jest to brak
oryginalności i samodzielności, św. Tomasz nie sadzi się na to; on w pełni przyjmuje i
uznaje słuszne zdobycze myślowe swych poprzedników, myślicieli świata
pogańskiego i chrześcijańskiego.
By zrozumieć sens, trzeba czytać tekst umiejętnie. Co do tego słusznie zauważa
O. I. M. Bocheński, O.P.: „Np. proste stwierdzenie św. Tomasza, że męstwo jest
cnota, znaczy w jego języku przynajmniej tyle co: l) męstwo jest zaletą; 2) poziom
męstwa jest od nas zależny; 3) męstwo mamy obowiązek w sobie wychować; 4)
męstwo można zdobywać tylko przez ćwiczenia”.
„Rzecz jest — pisze dalej O. Bocheński — dziełem geniusza i bodaj
największego znawcy duszy ludzkiej, jakiego wydały dzieje — a dotyczy spraw
wiecznych, bo postawy człowieka wobec walki i śmierci. Trzeba więc do lektury
przystępować z godną rozumnego człowieka pokorą Intelektualną i nie próbować
przeciwstawiać rzeczy, po powierzchownym przeczytaniu, swoich własnych po-
glądów, ale zrobić wysiłek nad zrozumieniem toku rozważań Myśliciela. Bez tego
wysiłku nikt z rzeczy nie skorzysta.” („Męstwo”, „Nauka Chrystusowa” —
Przedmowa).
3
Tekst przekładu jest zaopatrzony w podwójne odnośniki. Odnośniki złożone
małymi cyframi dotyczą cytatów — autorów, lub Innych części Sumy, do których
Autor odwołuje się. Odnośniki liczbowe w nawiasach, np. (15) odnoszą się do
objaśnień podanych przez tłumacza, zamieszczonych w końcu traktatu.
Często używane słowo „Filozof” odnosi się do Arystotelesa. Idąc za Autorem
nie podano tu przed Imionami świętych zwykłego skrótu „św.”, lecz samo imię; np.
„Augustyn”, a nie „św. Augustyn". Przekład był ukończony w styczniu 1948 r.
Następnie rzecz była czytana przez kilka osób. Za Ich trud l pomoc dziękuję.
Już po decyzji wydania traktatu „O męstwie” w „Bibliotece Polskiej”, Kuratorzy
Fundacji Veritas powzięli doniosłą decyzję wydania po polsku całej Sumy
Teologicznej św. Tomasza z Akwinu. Myśl o tym była rozważana od dawna, jeszcze
w okresie działalności Polskiego Koła Tomistycznego w Londynie. Jednakże ogrom
trudności i ryzyka zmuszał do ostrożności. We wrześniu 1960 r. Papież Jan XXIII
wyraził swe „gorące pragnienie”, by dzieła Tomasza z Akwinu były wydawane we
wszystkich językach. Według Papieża, korzystać z nich winni nie tylko księża i uczeni
specjaliści, ale wszyscy, zwłaszcza młodsze pokolenie; to jest wymogiem
chrześcijaństwa. Było to dla Kuratorów zachętą, ale trudności nie usuwało. Trudności
te ujęto w dwa podstawowe pytania: l) Czy znajdą się tłumacze tak ogromnego dzieła,
jak Suma Teologiczna? 2) Jeśli tak, czy na uchodźstwie znajdzie się wystarczająca
ilość nabywców, by wydanie się opłaciło? Pytanie drugie znalazło swą odpowiedź w
dużej ilości przedpłat na tomik „O męstwie”. A co do pytania pierwszego nadeszły
słowa zachęty z wielu. stron, że choć może nie w sposób najdoskonalszy, to jednak
wystarczający, Sumę można będzie na język polski przełożyć, byle znalazły się środki
na wydanie.
Tak zatem decyzja została podjęta, a tomik „O męstwie” jest początkiem.
Opiekun duchowy Uchodźstwa,. Arcybiskup Józef Gawlina, przeciął taśmę słowem:
Zaczynać! Więc zaczynamy, w Imię Boże.
Ks. Stanisław Bełch
8 maja 1961, w uroczystość św. Stanisława B. M.
4
ZAGADNIENIE 123.
O MĘSTWIE
Wstęp
Po zapoznaniu się z cnotą sprawiedliwości trzeba zastanowić się nad męstwem,
dzieląc temat na cztery części: I. Cnotliwość męstwa; II. Składniki cnoty męstwa; III.
Dar Ducha świętego odpowiadający cnocie męstwa; IV. Przykazania dotyczące cnoty
męstwa.
Co do cnotliwości męstwa zbadać należy:
1. Naturę męstwa; 2. Jego akt czołowy, którym jest męczeństwo; 3. Przeciwne mu
wady.
Badanie natury męstwa nasuwa następujące pytania: l. Czy męstwo jest cnotą?
2. Czy jest cnotą specjalną? 3. Czy jego przedmiotem jest obawa i odwaga? 4. Czy
dotyczy tylko obawy przed śmiercią? 5. Czy dotyczy tylko śmierci na wojnie? 6. Czy
głównym aktem męstwa jest wytrzymanie? 7. Czy działa przez wzgląd na własne
dobro? 8. Czy mężny czyn jest przyjemny? 9. Czy męstwo przejawia się głównie w
nagłych niebezpieczeństwach? 10. Czy posługuje się gniewem? 11. Czy jest cnotą
główną? 12. Jaki jest stosunek męstwa do innych cnót?
Artykuł 1.
CZY MĘSTWO JEST CNOTĄ? (1)
1. Wydaje się, że nie jest. Według Apostoła bowiem „cnota w słabości się
doskonali”1). Otóż męstwo jest przeciwieństwem słabości, a więc nie jest cnotą.
2. Jeśli jest cnotą, to jest albo jedną z cnót boskich, albo intelektualnych, albo
obyczajowych. Otóż, jak tego dowiedziono wyżej2), męstwo nie należy do cnót
boskich l intelektualnych. Nie zdaje się też być cnotą moralną, gdyż, jak twierdzi
Filozof3), mężne postępowanie pochodzi u jednych z nieświadomości, u drugich z
doświadczenia, n.p. u żołnierzy, których męstwo jest wynikiem raczej sztuki niż
moralności; u innych jest spowodowane namiętnością: strachem przed groźbą, obawą
niesławy, smutkiem, gniewem lub nadzieją. Otóż cnota moralna działa nie na skutek
nacisku namiętności, lecz na skutek wyboru woli4). Wobec tego męstwo nie jest
cnotą.
3. Siedzibą cnoty jest głównie dusza, gdyż, cnota jest „dobrą jakością umysłu”5). Otóż
męstwo zda się tkwić w ciele albo co najmniej wynika z temperamentu czy struktury
fizycznej.
Augustyn jednakże zalicza męstwo do cnót6).
Na to odpowiedzieć należy następująco. Według Filozofa7), „cnota jest czymś
co czyni dobrym jej posiadacza i to co on czyni”. Stąd cnota. człowieka, o jakiej
mówimy, jest czymś, co człowieka i jego działania czyni dobrymi. Na czym polega
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]