[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Teoria osobowości H. J. Eysenck`a
Jednym z najbardziej znaczących, współczesnych psychologów osobowości jest H. J. Eysenck. Zastosował on ściśle naukowe podejście do badań nad osobowością człowieka. Bronił poglądu, że nauka zajmuje się pomiarem i kwantyfikacją, a zatem psychologia osobowości powinna opierać się na tych dwóch metodach. Eysenck w swej teorii zakładał podejście nomotetyczne tzn. szuka praw rządzących zachowaniem całych grup ludzkich,
a nie praw idiograficznych (opisowych). Na teoretyczny rozwój poglądów Eysenck`a
i metod badania osobowości jak się wydaje, decydujący wpływ wywarła przede wszystkim tzw. szkoła londyńska i współczesne teorie uczenia się: Pawłowa, Tolmana oraz Hulla.
Osobowość - zdaniem Eysenck`a jest całością, czyli organizacją współdziałających ze sobą potencjalnych układów zachowania się organizmu. Układy te zorganizowane są
w czterech sferach:
1. sfera poznawcza (inteligencja)
2. sfera woluntarna (charakter)
3. sfera afektywna (temperament)
4. sfera somatyczna (konstytucja ciała).
Osobowość jest tu rozpatrzona jako zorganizowana hierarchia, w której na poziomie najwyższym znajdują się typy, a następnie na poziomie niższym znajdują się cechy. Jeszcze niżej znajduje się poziom reakcji nawykowych, natomiast na samym dole hierarchii znajdują się reakcje specyficzne, czyli zachowania obserwowane rzeczywiście.
Obok typu i cechy Eysenck wyróżnia jeszcze trzy główne wymiary osobowości. Pierwszy to introwersja- ekstrawersja, drugi to neurotyzm (stabilność- niestabilność emocjonalna) oraz psychotyczność. Introwersja- ekstrawersja (nazwy zaczerpnięte z pracy Junga) są wymiarami, gdzie krańcowe cechy stanowią typ ekstrawertyka lub introwertyka. Wg Eysenck`a introwertyk charakteryzuje się sztywnością spostrzegania, wysokim poziomem aspiracji, dużą wytrwałością i przywiązaniem do raz poznanych osób, wrażliwością społeczną i małą towarzyskością. Lubi analizować siebie, skłonny jest do introspekcji (metoda pozazmysłowego poznawania zjawisk psychicznych, skupienie się na własnym wnętrzu). Ponadto człowiek tego typu jest nieufny i pesymistyczny. Robi plany na przyszłość, nie kieruje się chwilowym impulsem, wiedzie bardzo uporządkowane życie
i dlatego nie łatwo go wyprowadzić z równowagi. Natomiast praktyczny ekstrawertyk jest całkowitym przeciwieństwem introwertyka. Jest osobą bardzo kontaktową i towarzyską. Posiada wielu przyjaciół, dobrze czuje się w grupie, jest wylewny i bardzo impulsywny. Ekstrawertyk to jednak człowiek, którego cechuje mała wytrwałość, niski poziom aspiracji, niska wrażliwość społeczna i zmienność kontaktów interpersonalnych. Słabo reaguje na stres, rzadko spędza czas na analizowaniu własnego postępowania. Potrzebuje ludzi, aby wchodzić z nimi w interakcję, podczas gdy pełen rezerwy introwertyk w mniejszym stopniu korzysta ze stymulacji dostarczanych przez innych ludzi, a w większym stopniu polega na książkach czy źródłach o charakterze niespołecznym.
Kolejne wymiary osobowości to neurotyzm i psychotyczność. Wg Eysrnck`a na neurotyczność składają się zespoły reakcji nazywane wahliwością nastrojów. Zadręczanie siebie i innych polega na przeżywaniu przez neurotyka ciągłych zmartwień. Ponadto u osób neurotycznych często ujawniają się reakcje autonomiczne wegetatywne np. pocenie się rąk, drżenie rąk, czerwienienie się, zmienianie rytmu pracy serca (przyspieszanie lub zwalnianie)lub rytmu oddechu. Skrajnych neurotyków cechuje przede wszystkim nieśmiałość i inne trudności w kontaktach społecznych, niestałość emocjonalna, zależność od innych, słabe zdrowie fizyczne oraz brak równomierności osiągnięć w pracy.
W badaniach przeprowadzonych przez Eysencka na grupach neurotyków i ludzi normalnych zauważono zróżnicowanie ze względu na dziedziczność i neurotyczne cechy
w dzieciństwie. W samoocenie wynikającej z badań - neurotycy podkreślają skłonność do martwienia się, bezsenność, przykre sny, łatwość urażania uczuć, brak zaufania do siebie, poczucie niższości. Natomiast w obiektywnych testach neurotycy okazują się łatwo podatni na sugestię, odznaczają się zmniejszoną zręcznością manualną, niskim poziomem aspiracji. Jednym z najpowszechniejszych symptomów neurotycznych jest stan permanentnego strachu. W przeciwieństwie do normalnego strachu, który jest reakcją na zagrażający bodziec, strach neurotyczny jest odpowiedzią na przewidywane trudności w przyszłości. Aby rozróżnić oba te rodzaje strachu, strach neurotyczny nazwano lękiem. Psychotyzm to ostatni, trzeci wymiar osobowości. Osoba psychotyczna pozbawiona jest kontaktu ze swoim otoczeniem. Nie potrafi lub też nie chce weryfikować prawidłowości własnych sądów po przez ich konfrontację ze spostrzeganymi faktami. Na skutek tego, zanika różnica między fantazją a rzeczywistością. Aby utrzymać obraz siebie i świata, psychotyk zniekształca rzeczywistość lub też neguje ją całkowicie. Ponad to psychotycy odznaczają się mniejszą płynnością słowną, brakiem umiejętności decydowania, co do spraw społecznych, mają mniejszą koncentrację uwagi oraz gorszą pamięć. Są także skłonni do wykonywania ruchów nieadekwatnych do danej sytuacji, do przeceniania odległości i wyników. Powoli czytają i posiadają mało dostosowany do rzeczywistości poziom aspiracji.
Eysenck w swej teorii osobowości dowiódł, że istnieją trzy rodzaje oderwania od rzeczywistości, które powodują zaburzenia w zachowaniu. Osobowość psychotyczna może tworzyć wyobrażone percepcje zwane halucynacjami. Halucynacje są to doznania zmysłowe, które nie są wywoływane adekwatnymi bodźcami zewnętrznymi. Osoby cierpiące na te doznania słyszą dźwięki i widzą przedmioty, których tak naprawdę nie ma. Ściśle rzecz biorąc nawet normalne doznania, takie jak sny, fantazje, pamięć obrazowa
i wyobrażenia, również są halucynacjami. Jedyna różnica pomiędzy halucynacjami psychotyków
i nie psychotyków polega na tym, że ci pierwsi są tak silnie uwikłani w swe problemy, że nie potrafią oddzielić wyobraźni od rzeczywistości. Z tego powodu psychotycy najczęściej uznają swoje halucynacje za przeżycia realne. Na treść halucynacji składają się sny, wspomnienia, doświadczenia i zainteresowania. Podkreślić należy, że halucynacje osób psychotycznych są na ogół nieprzyjemne. Kolejnym rodzajem oderwania od rzeczywistości są urojenia. Urojenia są to sądy i przekonania utrzymujące się w świadomości psychotyka, mimo obiektywnie istniejących dowodów na ich nieprawidłowość. Istnieją trzy rodzaje urojeń:
1. urojenia wielkościowe- są to pojawiające się przekonania o ogromnych własnych możliwościach lub stanie posiadania
2. urojenia poniżające- obejmują przekonania o własnej bezwartościowości, złu, deprawacji lub chorobie
3. urojenia prześladowcze- to nieuzasadnione przekonania o istnieniu wrogów zagrażających życiu i zdrowiu jednostki lub jej bliskich
Inną cechą stanowiącą o różnicy pomiędzy zachowaniem psychotycznym a neurotycznym jest przesada i nieadekwatna emocjonalność psychotyczna. Psychotyk jest albo zbyt szczęśliwy, albo zbyt smutny, zbyt optymistyczny, lub zbyt pesymistyczny, zbyt podirytowany, lub zbyt spokojny. To, które emocje będą dominowały w danym przypadku, zależy od rodzaju psychozy, na jaką cierpi chory.
Reasumując możemy powiedzieć, że teorie osobowości opisują ludzi według wymiarów osobowości i przewidują zachowania na podstawie natężenia cech danej osoby. Cechy osobowości przydatne są w przewidywaniu wydarzeń życiowych, gdyż one wpływają na sytuacje, w które ludzie skłonni są angażować się, wszelkiego rodzaju wybory, przed którymi stają jak też decyzje, które kształtują ich życie.
Źródła:
1. „Psychologia” A.P. Sperling
2. „Psychologia i życie” Zimbardo, Ruch
3. „Podstawy a cechy osobowości” Z Chlewiński.
4. .„Kierunki współczesnej psychologii - ich geneza i rozwój” Rosińka, Matusiewicz
... [ Pobierz całość w formacie PDF ]