[ Pobierz całość w formacie PDF ]
21. ŻAGARY: PROGRAM, GRUPA, PRZEDSTAWICIELE, CZASOPISMO
Żagary: program, grupa przedstawiciele, pismo. (na podstawie: Słownika literatury polskiej XX wieku. Pod red. J. Sławińskiego. Wrocław 1995).
♪ Żagary – grupa literacka i tytuł czasopisma. „Żagary” w dialekcie wileńskim oznaczają cienkie żerdzie, suche, długie, patyk, chrust. Za pomysłodawcę tej nazwy uważa się T. Bujnickiego, chociaż Miłosz wyraził przekonanie, że to on wymyślił.
Historia pisma splata się z historią grupy, ale moment powstania grupy jest wcześniejszy od ukazania się I nr pisma, co nastąpiło w 1931r.
♪ Dzieje pisma: 1931-1934 są dosyć skomplikowane ze względu na zmianę mecenasów, co łączyło się z przyjęciem nowego tytułu jak też ze stopniem samodzielności organu grupy;
♪ Wyróżnia się 3 fazy rozwoju pisma: 2 pierwsze fazy – pismo ukazuje się jako dodatek do dzienników, faza 3 – pismo jest samodzielnym wydawnictwem, powstaje własnym sumptem żagarystów i ich sympatyków.
FAZA I: 1931-1032 – „Ż.” ukazują się jako bezpłatny, czterokolumnowy dodatek do wileńskiego dziennika „Słowo”, z podtytułem: „Miesięcznik idącego Wilna poświęcony sztuce”. Redaktorami (wybrani przez losowanie:) byli początkowo Bujnicki i Gołubiew, potem Bujnicki z Jedrychowskim, jeszcze potem J. Zagórski. W tej fazie ukazało się 8 nr. pisma.
FAZA II: MAJ-GRUDZIEŃ 1932 – (wskutek nieporozumień żagaryści – wydawca „Słowa”) organ grupy ukazuje się w postaci dodatku do dziennika „Kurier Wileński”, zmieniono nazwę na „Piony” (przyczyny prawne), z podtytułem: „Miesięcznik żagarystów”; red. : Dembiński, Zagórski, Jędrychowski. Powstaje 5 nr. Jednak zmiana tytułu nie maiła tylko charakteru formalnego: Jędrychowski - „Żagary” to żagwie, żar, młodzieńcza romantyka. „Piony” to matematyka, konstrukcja, supremacja ekonomii, socjologii, polityki”.
FAZA III 1933-1934 – „Żagary” powracają do pierwotnego tytułu, ukazują się samodzielnie, format gazetowy; podtytuł: „Pismo literackie”. Był to wynik połączenia dawnych „Żagarów” ze „Smugą” , która skupiała inną część literacką „młodego Wilna” (ze „Smugi” przeszli do „Ż.”: Kotlicki i Mikułko); zespół redakcyjny: Bujnicki, Dembiński, Masliński, Miłosz, Mikułko, Putrament, Zagórski. Powstały 4 nr. w tym ostatni – podwójny.
„Żagary” (wersja I, II) oraz „Smuga” prezentowały twórczość lit. członków grupy (poezja, proza, satyra), publikacje o charakterze programowym, poświęcały uwagę lit. litewskiej i białoruskiej, podejmowały tematykę lokalną np. atakowały zaściankowość.
Za kontynuację „Żagarów” można uznać Kolumnę literacką, która ukazywała się od 1934 w „Kurierze Wileńskim”.
♪ Grupa Żagary przechodziła przez 3 fazy: WSTĘPNĄ, PODSTAWOWĄ, SCHYŁKOWĄ. Środkowa część pokrywała się z czasem wychodzenia czasopism grupowych oraz z trwaniem wspólnoty akademickiej. Grupa powstała na gruncie przygotowanym przez koła naukowe i stowarzyszenia: Klub Intelektualistów, Klub Włóczęgów, Sekcja Twórczości Oryginalnej (STO). Początek Żagarów: 1931 – wieczór poetycki pt. Najmłodsze Wilno literackie z udziałem : Bujnickiego, Miłosza, Hałaburdy, Zagórskiego. Przemówienie programowe wygłosił Jędrychowski. Po tym wieczorze na spotkaniu u Mackiewicza zapada decyzja o powołaniu „Żagarów” jako organu grupy. Gr. stanowili poeci, ale i malarze, plastycy, ludzie filmu i teatru. Początkowo przywódcą był Bujnicki, potem – Dembiński, który stał się ideologiem grupy, to on sformułował koncepcję „trzeciej strony barykady” (odrzucenie rozwiązań zarówno komunistycznych jak i faszystowskich).
♪ Żagary – od grupy literackiej ewoluowały ku grupie o wyraźnym profilu ideowym. To powoduje pierwszy kryzys i odejście Mackiewicza. Ok. 1933 literackie skrzydło Z. zaczęło się oddzielać od skrzydła politycznego. Zwłaszcza Dembiński i Jędrychowski – angażują się w działalność ruchu komunistycznego. Zmiany osobowe – w wyniku połączenia ze „Smugą” dołączają: Kotlicki i Mikułka, odchodzi Hałaburda, dołączają się nowe roczniki – Rymkiewicz. 1934 r. – zawieszenie działalności pisma „Żagary” odtąd grupa traci spoistość, odtąd można mówić o jej stopniowym rozkładzie. Rozprasza się grupa na część „wileńską” i „w-wską” (Miłosz, Zagórski, Dembiński), wybuchają polemiki np. Miłosza z „polityczną: częścią Żagarów.
♪ Grupowych charakter gr. podkreślało: (styl mam dziś zabójczy):
- własne pismo z jego wypowiedziami programowym i dziełami: polemicznym i recenzyjnym
- książkowe publikacje jej członków, które w recenzjach nazywano publikacjami: „grupy wileńskiej” i rozpatrywano je często jako wyraz „zbiorowej poetyki” (1933 – Bujnicki Po omacku, Miłosz Poemat o czasie zastygłym, Zagórski Ostrze mostu); kolejne książki wpisywał się w pewną całość (tytuł recenzji Putramenta tomu Bujnickiego brzmiał: Ósma książka żagarystów)
♪ Żagaryści dążyli do zbudowania programu nie tylko lit., artyst., lecz programu obejmującego wszystkie dziedziny życia – zakładającego przebudowę podstaw ustrojowych państwa i społeczeństwa – Dembiński Defilada umarłych bogów, Podnosimy kurtynę. (krytyka ustroju kapitalistycznego; koncepcje D. To: heroizm pracy, dyscyplina moralna, kolektywność działania, uspołecznienie wielkich majątków i środków produkcji) –
♪ Program ten uzupełniony przez Jędrychowskiego stanie się podstawą działania grupy; częścią tego programu była również wizja nowej kultury, którą dopiero należy tworzyć. Sztuka i lit. miały stanowić narzędzia przebudowy świadomości jednostki i społeczeństwa, zostały więc podporządkowane celom nadrzędnym, a nie immanentnym. Program lit. Żagarów zawiera się w : szkicach Miłosza (Bulion z gwoździ), Zagórskiego (Radion sam pierze), Jędrychowskiego (Jednostka i kolektyw w sztuce) – w których lit. i sztuka były traktowane funkcjonalnie, instrumentalnie. Sztuka służy do hodowli ludzi – Miłosz.
♪ Ideowy oraz artyst. i lit. charakter programu Żagarów wyodrębnił tę grupę spośród innych ugrupowań; radykalizm poglądów społ.-polit. Oraz opozycja wobec ówczesnej rzeczywistości odróżniała ją od Skamandra, Kwadrygi (uważali poezję tych grup za przestarzałą artyst.), najbliżej mi do Awangardy K. (Ż. bliskie były idee ładu, konstrukcji, lecz nie godzili się na prymat założeń artyst. co m.in. polegało na utożsamieniu języka lit. z metaforą, ostrym przeciwstawianiu poezji –prozie; odrzucali tez hasła pseudonimowania i „wstydu uczuć”. W miejsce ekwiwalentu pojawia się u ż. Konkret, w miejsce pseudonimowania i poezji pięknych zdań uprawiano lirykę mówienia wprost (zbliżając się niekiedy do prozy). Zasady wiersza nie zostały – jak u Peipera – wywiedzione ze struktury społecznej - to wiersze miały tę strukturę społeczną zmieniać. Obcy jest ż. Optymizm cywilizacyjny, nieufność wobec rzeczywistości, przekonanie o kryzysie dotychczasowych form ustrojowych – idei oraz wszelkich wartości wiązały się z katastroficznym widzeniem i odczuwaniem świata, , H. Dembiński, , , . Pismo opowiadało się za ideologią umiarkowanie lewicową, postulowało literaturę podejmującą zagadnienia społeczno-polityczne i etyczne.
Pozostawało w opozycji zarówno do , jak , choć pisarze związani z Żagarami korzystali z niektórych jej dokonań. W twórczości żagarystów przeważał katastrofizm, poczucie kryzysu współczesnego świata i jego krytyka w duchu społecznej sprawiedliwości. W ich poetyce awangardyzm łączył się z elementami , , i i ekspresjonistycznego fantazjotwórstwa. Założenia programowe grupy: nawiązania do katastrofizmu (w przekonaniu o końcu świata i kryzysie istniejącego świata i jego ideologii. Wpływa to na symboliczno – wizyjne przedstawienie świata w poezji), dekadentyzmu, poczucie
zagrożenia. Twórcy grupy powracają do romantyzmu i symbolizmu. Tonacja wierszy rodzi lęk, z intuicyjnego przewidywania katastrofy. Wpływy romantycznego wizjonerstwa.
1
Postawa ta miała swoje źródło w sformułowanych już wcześniejszych diagnozach rzeczywistości – Witkiewicz, Zdziechowski, Znaniecki). Katastroficzne pojmowanie rzeczywistości nie musiało oznaczać krańcowego pesymizmu. W zależności od przyjmowanej koncepcji czas – kulistego lub linearnego- można było po katastrofie oczekiwać odrodzenia się świata.
W innym znaczeniu termin „katastrofizmu ocalającego” wprowadził J. Kryszak.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]