[ Pobierz całość w formacie PDF ]
23. G. Herling-Grudziński, Inny świat-klamra paryska powieści, nawiązania do Dostojewskiego, powieść czy zbór opowiadań? Kreacja bohatera. Wieża, pięta Dell’Isola, Książę Niezłomny, Gruzy, Błogosławiona, Święta, Portret wenecki, Cud, Diana w Neapolu, gorący oddech pustyni, metafory historyczne, nawiązania do kronik włoskich Stendhala, tematyka człowiek wobec cierpienia, nieszczęścia i zła, mechanizm autora, motywy chrześcijańskie, emigracja zewnętrzna i wewnętrzna.
BIOGRAFIA - Urodził się w 1919 w Kielcach, zmarł nocą z 4 na 5 lipca 2000 w Neapolu. Debiutował w prasie międzywojennej jako krytyk literacki. Był jednym z najwybitniejszych pisarzy polskich XX wieku, obierającym za przedmiot swego pisarstwa opór stawiany przez człowieka różnorodnym postaciom nicości (totalitaryzmom, religijnemu zwątpieniu, poczuciu egzystencjalnego osamotnienia, instrumentalizacji życia).W jego dorobku odnaleźć można krytykę literacką, prozę, esej, a także oryginalne formy mieszane. Książki krytyczne są wyrazem zainteresowań literaturą rosyjską, klasyką europejską, malarstwem. Pisane z ogromnym znawstwem szkice o sztuce świadczą, że dla Herlinga kultura to przejaw metafizycznej niepewności człowieka, a także najszerszy z symbolicznych języków służących dociekaniu sensu. Jako pisarz narodził się Herling pod wpływem doświadczeń łagrowych, które spisał i przetworzył w książce INNY ŚWIAT (1951) - jednym z pierwszych i najdoskonalszych dzieł poświęconych temu problemowi, jakie powstały w literaturze światowej. W książce sporządza dokumentarnie wiarygodny opis łagrowych warunków życia, a zarazem tworzy opowieść o istocie totalitaryzmu, o granicach człowieczeństwa, o nieskończonych dnach upadku, lecz także o ludzkiej sile pokonywania godnością każdego losu. W opowiadaniach bohaterowie Herlinga tropią "indywidualne przeznaczenie", wyznaczające człowiekowi jego prywatną ścieżkę godzenia się ze śmiercią. O literackiej specyfice tych utworów - które można nazwać metafizycznymi opowieściami kryminalnymi - decyduje odnawiana przez Herlinga forma XIX-wiecznej opowieści, nawiązująca do Poe'ego, Melville'a i Jamesa.Podobnie "oryginalny tradycjonalizm" odnajdziemy w DZIENNIKU PISANYM NOCĄ - dziele zaczętym w 1971 i kontynuowanym aż do śmierci, zawierającym klasyczne zapisy dziennikowe obok esejów poświęconych sztuce, komentarzy politycznych i utworów fikcyjnych.
"Pisać tak, by zdanie było przekazem nie tylko jasnej i swobodnej myśli, lecz nieustannego napięcia moralnego, by w słowie żył całym sobą kto wypowiada je jako swoją długo odważaną i cierpianą prawdę - to pociągało mnie zawsze". ("Dziennik pisany nocą", 19 I 1972)
INNY ŚWIAT Gustaw Herling-Grudziński przeżył sowiecki obóz w Jercewie. Napisał potem powieść pt. "Inny świat" - chłodną relację, nie przesyconą zbytnim ładunkiem emocji, lecz nie pozbawioną refleksji filozoficznych. "Inny świat" obejmuje dwa lata obozowego życia - od aresztowania za przestępstwo "bycia Polakiem" po styczeń 1942 - kiedy to autor po głodówce protestacyjnej został zwolniony i przedostał się do Armii Andersa. Książka rzeczywiście przedstawia inny świat. Świat łagru sowieckiego, w którym "preparuje się więźnia" - tzn. człowiek popada w stan, w którym "uczucia i myśli obluzowują się", "pomiędzy skojarzeniami powstają luki" - coś na kształt tępoty, posłuszeństwa, uległości - po to, aby przeżyć lub choćby uniknąć bólu, czy głodu. Obozowe zniewolenie - to fizyczne i psychiczne złamanie człowieka. Grudziński poraża czytelnika panoramą łagru, jaką odmalowuje w powieści.
Oto kolejne części utworu dotyczą różnych sfer obozowego życia: praca, posiłki, choroba, spotkania z ludźmi z zewnątrz, wiara, życie seksualne. Te cząstki składają się na zorganizowaną całość, która ma być nie tylko dowodem potworności, lecz także próbą analizy i zrozumienia tak niepojętego systemu.
Oto realia obozu sowieckiego:
- selekcja i niszczenie słabszych (klasyfikacja ludzi wg kotłów),
- "wyższość" więźniów przestępczych (urków) nad politycznymi,
- śmierć - wciąż obecna i stanowiąca cały proces: od chorób, głodu, męki psychicznej,
- samobójstwo staje się aktem wolności i stanowienia o sobie,
- śmierć nie czyni wrażenia na tych, którzy zostają,
- katorżnicza praca,
- wzajemna nieufność i powszechne donosicielstwo,
- "sponiewieranie" ciała ludzkiego: odmrożenia, wypadanie zębów i włosów, kurza ślepota,
- absolutna zmiana znaczeń wartości takich jak miłość, wolność, miłość fizyczna, macierzyństwo.
Grudziński odtwarza łagrowy świat z dużą precyzją i dokładnością. Jest to świat totalnie inny - za drutami łagru obowiązują inne prawa, jest to machina nastawiona na całkowite wyeksploatowanie człowieka w niewolniczej pracy i pozbawienie go indywidualności. Właściwie dzieje wszystkich więźniów Jercewa są wstrząsające, szokują nawet mało wrażliwego człowieka. Oto Kostylew i jego proces samookaleczania. Człowiek ten, aby uniknąć pracy, codziennie wkładał rękę w ogień. Lecz nie dla samego "uciekania" przed wysiłkiem. "Ręka w ogniu" to bunt Kostylewa przeciw zniewoleniu, to idea: "nie będę dla nich pracował, choćby za cenę swojego cierpienia, zdrowia i życia". Inny przykład rzeczy straszliwej to nocne łowy i historia Marusi... Łowy "na kobiety" i gwałty nie mieszczą się w wyobraźni, fakt, że w potrzebie choćby odrobiny ludzkiego uczucia Marusia niewolniczo oddaje się Kowalowi, a ten, by nie zrazić do siebie kolegów, "oddaje" ją im jak "rzecz" do użytkowania - dławi w gardle. Podobnie historia "generalskiej doczki", którą zmuszono głodem do tego, by zrezygnowała z "cnotliwości". Udało się. Odstąpiwszy od swych zasad raz - dziewczynie stało się obojętne: z kim, gdzie i kiedy - byle zdobyć jedzenie... Szybko utraciła urodę i jasność myślenia. Podobnie tragiczny jest przypadek Pamfiłowa - bezgranicznie pogrążonego w miłości do syna, który wyrzeka się go, by nie być "rodziną przestępcy" - lecz sam potem trafia do obozu. Poraża i napawa wstrętem wszechogarniająca siła donosu - w przypadku Grudzińskiego wsypał go najlepszy przyjaciel... Analiza głodu - zwłaszcza gdy bohater podejmuje głodówkę pod koniec pobytu w Jercewie, gdy uwolniono Polaków po pakcie Sikorski - Majski, a kilku (w tym Grudzińskiego) pominięto - etapy puchnięcia głodowego, psychiki wyniszczonego człowieka odbierają czytelnikowi sen.
KREACJA BOHATERA Mówiąc o bohaterze Innego Świata Gustawa Herlinga-Grudzińskiego trzeba pamiętać o dwóch sprawach. Inny Świat jest powieścią autobiograficzną. Podobieństwo między narratorem a autorem jest nie tylko zamierzoną figurą literacką, Herling-Grudziński potwierdza, że powieść powstała na podstawie jego wspomnień, przeżyć, notatek. Po drugie jest to powieść o okrucieństwie obozu pracy. Narrator opowiada historie, które tam miały miejsce z perspektywy człowieka wolnego, człowieka, który odzyskał swe życie. Można więc uznać, że Inny Świat to powieść złożona z warstwy dokumentu i faktografii oraz warstwy literackiej (fikcji, fabuły). Relacja narratora jest chłodna i rzeczowa. Nastawiony jest on na przekazanie prawdy o koszmarze Jercewa. A właśnie historie osób, z którymi bohater przebywał nie tylko kształtują jego podejście do życia i pracy, ale są także świetną ilustracją absurdalnego systemu stalinowskiego.
Znaczenie postaci Bohater - narrator Innego Świata nie poddał się „zlagrowaniu" (w taki sposób jak -opisywany przez Tadeusza Borowskiego - Tadek). Ich postawy są różne, choć cel ten sam: przeżycie. Jednak w przypadku bohatera Herlinga-Grudzińskiego nie jest to chęć przeżycia ze wszelką cenę. Nie za cenę utraty człowieczeństwa. Mimo że obóz jako miejsce musiał do pewnego stopnia wypaczyć ludzką psychikę, narrator daje nam nadzieję, że wartości moralne nie ulegają tak łatwo zniszczeniu. Dlatego właśnie postać narratora jest tak ważna w literaturze XX wieku. Pokazuje ona nie tylko w sposób genialny, precyzyjny i chłodny świat łagrów, których jest częścią, ale także możliwość zachowania w sobie wartości moralnych bez względu na wszystko. Biografia bohatera. O przedobozowym życiu wiemy niewiele - wspomina się o studiach polonistycznych, pierwszych próbach krytyczno-literackich. We wrześniu 1939 roku bohater znalazł się na terenach zajętych przez Związek Radziecki.
Inny Świat obejmuje dwa lata obozowego życia - od aresztowania na początku wojny za przestępstwo „bycia Polakiem" po styczeń 1942 roku - kiedy to bohater po głodówce protestacyjnej został zwolniony i przedostał się do Armii Andersa. Narrator mówi, że po to, by opisać prawdę o obozie, trzeba spojrzeć na to miejsce z perspektywy wewnętrznej, trzeba zstąpić do najgłębszych czeluści piekieł. Tam właśnie znalazł się nasz bohater. Początkowo nieświadomy tego, co go czeka, szybko orientuje się, że musi uważnie się przyglądać temu, co robią i mówią inni.
Ostatni opisany epizod z życia bohatera dotyczy czasów po wyzwoleniu - bohaterowi udało się powrócic do normalnego życia.
Najważniejsze momenty w życiu bohatera
• Pobyt w sowieckim więzieniu, transport do łagru.
• Życie obozowe, okrucieństwo, głód, zwątpienie, praca ponad ludzkie siły.
• Spotkanie z Natalią Lwowną i lektura książki Zapiski z martwego domu Fiodora Dostojewskiego, która pomogła bohaterowi przeżyć obóz.
• Wybuch wojny rosyj sko-niemieckiej i praca przy sianokosach, później ciężka praca przy wyrębie drzew.
• Donos Machapetiana, który wcześniej udawał przyjaźń, na narratora.
• Amnestia dla polskich więźniów, która nie objęła naszego bohatera.
• Głodówka jako akt desperacji.
• Zwolnienie z obozu zimą 1942 roku.
• Ciężka podróż przez Rosję.
• Pobyt w wojsku polskim.
Związki bohatera z innymi postaciami utworu
• Obóz to miejsce, w którym każdy może liczyć wyłącznie na siebie. Narrator jest raczej chłodnym obserwatorem, stara się nie angażować zbytnio w sprawy międzyludzkie.
• Zostaje zdradzony przez swojego obozowego przyjaciela Machapetiana.
• Utrzymuje bliższe znajomości z kilkoma osobami, lecz są to znajomości krótkotrwałe (np. z Natalią Lwowną, profesorem Borysem Lazarowiczem).
• Warto zwrócić również uwagę na prozę Aleksandra Sołżenicyna, opisuj ącego katorżniczą pracę.
PARYSKA KLAMRA
Książka "Inny świat. Zapiski sowiecki" stanowi najbardziej wstrząsającą pozycję w zbiorze dzieł literatury łagrowej. Posiada bardzo wyraźny charakter wspomnieniowy. Autor opisuje nie tylko warunki życia fikcyjnych więźniów sowieckich, ale korzysta przy tym ze swoich wspomnień. Sam termin "" wywodzi się z języka rosyjskiego i oznacza 'obóz". Człowiek, który tam żył i dostosował się do ówczesnej rzeczywistości został nazwany mianem jednostki "złagrowanej". TYTUŁ: Już sam tytuł i jest wiele mówiący, bo pokazuje , jaka będzie zasadnicza problematyka. "Zapiski sowieckie" wskazują, w jaki rejon trafił bohater. Warto jeszcze zatrzymać się przy tekście motta. jednoznacznie pisze: "Tu otwierał się inny, odrębny świat, do niczego nie podobny; tu panowały inne, odrębne prawa, inne obyczaje, inne nawyki i odruchy; tu trwał martwy za życia , a w nim życie jak nigdzie i ludzie niezwykli". Tym samym ułatwia czytelnikowi zadanie. Motto jest wprowadzeniem w zamysł autora. Celem Gustawa Herlinga-Grudzińskiego jest pokazanie mechanizmów istnienia łagrów. Ten świat można zrozumieć tylko pod jednym warunkiem, gdy zapomni się całkowicie o regułach panujących w czasie wolności. Ten całkowicie inny świat utworzył własny, bardzo specyficzny system etyczny. Jednak więźniowie musieli go przestrzegać, jeśli pragnęli przetrwać. Zarówno podtytuł jak i motto zwracają uwagę, że miejsca i sytuacje przedstawione w utworze nie przypominają niczego, co zna się z życia. właściwie dotyczy niewyobrażalnej rzeczywistości, w której człowiek został postawiony. Ten świat podobnie jak cała Rosja, przypomina martwy dom, z którego trudno było się wydostać. W wielu wypadkach wybawieniem byłą jedynie anonimowa po długich wcześniejszych męczarniach. Czas, miejsce akcji. Pisarz pisał książkę niecały rok. Odniósł się w niej do swoich osobistych wspomnień z sowieckiego łagru. Opisuje wydarzenia, które miały miejsce kilka lat wcześniej, a dokładniej od 1940 roku do czerwca 1945 r. Zatem to retrospektywna relacja z niezwykle trudnego okresu rzeczywistości wojennej. Jeśli chodzi o pobyt w Jercewie to trwał on prawie 2 lata. Jednak potem jeszcze Grudziński musiał wiele przeżyć, zanim dotarła do polskich oddziałów. Ta długa i niebezpieczna wędrówka z licznymi postojami również została szczegółowo przedstawiona w powieści "Inny świat". Najpierw wszystko rozgrywa się w więzieniu w Witebsku, później w Leningradzie. Jednak najwięcej uwagi poświęcono miejscu zsyłki - obozowi pracy w Jercewie, który jest ukazany w kolejnych porach roku. Koniec książki ukazuje podróż przez teren Związku Radzieckiego. Ostatecznie autor wydostaje się z tej nieludzkiej ziemi. Jeszcze następuje powrót po upływie trzech lat do dawnych zdarzeń w epilogu. Powieściopisarz znajduje się wówczas w Rzymie i rozmawia z dawnym znajomymi z Witebska. Jednak następuje także poszerzenie wskazanych ram czasowych i przestrzennych poprzez przywołania retrospektywne. Jest zrozumiałe, ze zamknięcie z dala od rodzinnych stron więźniowie często w myślał wracają do swojej odległej przeszłości i stamtąd wywołują dawne obrazy. Z tych wspomnień wylania się inny świat i odmienny system wartości od tego, który funkcjonuje w sowieckich łagrach. Co prawda uwięzieni wszystko co minione upiększają, ale tym samym chcą siebie podtrzymać na duchu. Opowiadają także jak trafili tutaj. Dzięki tym prostym zabiegom poszerzają się znacząco granice czasu. Następuje również nakładanie się dwu różnych perspektyw. Z jednej strony jest fabularna czasoprzestrzeń, ale oprócz niej ukazują się ważne historyczne fakty. To pozwala na wnikliwą analizę systemu, który doprowadził do powstania łagrów. Mówi się o wydarzeniach wielkiej rangi, będących punktami zwrotnymi. Dla kształtowania się komunizmu istotna była Październikowa, czy Wielka Czystka. Siłą rzeczy musi się mówić o najnowszej historii - o wybuchu wojny, amnestii dla Polaków przebywających w Rosji.Jeśli mówi się na początku o Paryżu , to tylko dlatego, by dokonać uniwersalizacji całej problematyki. Bowiem kwestia wolności jest ważna dla ludzi różnych kultur. Zawsze istnieje stałe zagrożenie. Stąd przestroga pisarza przed rozprzestrzenianiem idei totalitarnych w innych miejscach świata. . Klamrę kompozycyjną powieści stanowi okrzyk o upadku, a później o wyzwoleniu Paryża. "Inny świat" podzielono na dwie części, podobnych rozmiarów, w których można znaleźć jedenaście opowieści. Pierwsza z nich pokazuje więzienia, różne brutalne metody przesłuchiwania oraz warunki życia skazańców. Natomiast w drugiej położono akcent na sytuację psychiczną ludzi poddanych resocjalizacji przez pracę. dopełnienia o refleksje dotyczące postępowania człowieka w beznadziejnych i nieludzkich warunkach. Herling zawsze jest jednak nieubłagany jeśli chodzi o ocenę jednostki. Twierdzi, że nawet w całkiem skrajnych sytuacjach trzeba wytrwać i zachowywać podstawowe zasady moralne. Sama kompozycja została uporządkowana według kolejności zdarzeń z osobistej biografii autora.Siłą rzeczy więc przewodnim jest los Gustawa. Jednak bohaterami poszczególnych opowiadań są inni spotkani więźniowie. Wobec tego poznajemy kilka ludzkich historii rozgrywających się na wolności oraz w łagrze. W 3 rozdziałach wprowadzono wewnętrzny podział i zastosowano kompozycję szkatułkową -wewnątrz fabuły ukazana jest inna . Charakterystyczną cechą struktury powieści są różne opisy i uogólniające, ważkie komentarze. Pojawiają się one obficie w każdej części książki. Pisarz przy tym wykorzystał więzienne obserwacje do snucia wniosków natury ogólniejszej. Jego cele było przede wszystkim przeanalizowanie komunistycznego . Ujawnia też refleksje o ludzkich postawach w warunkach ekstremalnych Język. Autor starał się poprzez zróżnicowany język oddać odmienną tematykę. Stąd bardzo różnorodna w kolejnych fragmentach . O ile partie uogólniające, refleksyjne, pokazujące człowieka jako ofiarę są ujęte w tonie dosyć spokojnym, przy pomocy ogólnego słownictwa ogólnego. O tyle fragmenty przedstawiające jercewski łagier obfitują w zwroty rosyjskie, które niełatwo zastąpić jakimiś odpowiednikami. Dzięki tej ekspresji czytelnik bardziej wczuwa się i rozumie sytuację więźniów. Wyrazy nowe określają miejsca pracy, oraz obyczaje. Dla przykładu "tufra" to zawyżanie wyników w pracy, aby zdobyć większą ilość pożywienia. Poprzez wprowadzenie obozowych określeń Herling-Grudziński pogłębia wrażenie odmienności, "inności" przedstawionego świata. Język jest w takim razie bardzo zróżnicowany. Obok wulgaryzmów, słownictwa łagrowego pojawiają się określenia dla stylu artystycznego. Bohaterowie. Losy Herlinga-Grudzińskiego splatają wszystkie rozdziały, ale w nich zawarto wiele prawdy. Jest to zwykły człowiek i niczym szczególnym się nie wyróżnia. Stara się jednak wytrwać w tych trudnych warunkach i siłą rzeczy musi się dostosować do brutalnych . Jak każdy troszczy się głównie o siebie. Wprawdzie warunki nie sprzyjają temu, ale jest wiernym przyjacielem, szczerze i otwarcie głosi swoje poglądy. Stara się za wszelką cenę zachować godność. Jako nie ukrywa swoich związków z więźniami. Wprowadza zdecydowane sądy wartościujące, ale przy tym zwraca uwagę w jakich sytuacjach ktoś odstąpił od ludzkiego zachowania. Potrafi zachować znaczny dystans do wszystkiego, co opisuje. Nie eksponuje zbytnio własnych przeżyć, a skupia się na prezentacji całokształtu życia obozowego. Warto tutaj wspomnieć o Kostylewie, bo zaprezentował on nieprzejednaną postawę wobec rzeczywistości. Swój wybór okupił wielkim . Michaił Aleksiejewicz woli ból opalonej ręki niż wykonywanie przymusowej pracy. Jest symbolem przeciw nieludzkiej rzeczywistości. Poprzez cierpienie chce także ocalić własne "ja" i pokazać oprawcom, jaki ma do nich stosunek. Ta walka, próba protestu przyczyniła się do jego śmierci. Zagrożony wyjazdem do krematorium, wolał oblać się wrzątkiem. Umarł w straszliwych męczarniach, bo nie chciał odstąpić od swojego stanowiska. Dążył do ocalenia w sobie własnego człowieczeństwa. ODWOŁANIA DO DOSTOJEWSKIEGO Wielokrotnie Herling - Grudziński odwołuje się do powieści Dostojewskiego „Zapiski z martwego domu”, czyniąc cytaty z niej punktem wyjścia nie tylko do snucia opowieści, ale również swoich bardzo osobistych refleksji. Już na samym wstępie przytacza fragment z Dostojewskiego, czyniąc go mottem utworu, będącym jednocześnie aluzją do tytułu:
„Tu otwierał się inny, odrębny świat, do niczego niepodobny; tu panowały inne, odrębne prawa, inne obyczaje inne nawyki i odruchy; tu trwał martwy za życia dom, a w nim życie jak nigdzie i ludzie niezwykli. Ten oto zapomniany zakątek zamierzam tutaj opisać.”. Opanowanie odrębnych reguł nie usprawiedliwia jednak nieludzkich zachowań. W imię wierności tym prawom niemożliwe jest przebaczenie zbrodni popełnionych w łagrze. Uniwersalność tej zasady uwidacznia się w epilogu, gdzie nie może zabrzmieć słowo rozumiem tożsame ze słowem wybaczam. W tej kwestii również odwołuje się Grudziński do mistrza Dostojewskiego: „Trudno sobie wyobrazić, do jakiego stopnia można skazić naturę ludzką”. Sam natomiast jest zdania, że „Dni naszego życia nie są podobne do dni naszej śmierci i prawa naszego życia nie są również prawami naszej śmierci”. Znaczy to, że w każdym momencie naszego życia jesteśmy odpowiedzialni za nasze czyny i zachowania. Autor zapoznawszy się z lekturą Dostojewskiego, zdziwiony jest jej ciągła aktualnością, tak jakby ramy czasu między okresem życia pisarza a ówczesną rzeczywistością zupełnie się zatarły: Nie to w Dostojewskim było wstrząsające, że potrafił opisać nieludzkie cierpienia tak, jak gdyby stanowiły tylko naturalną część ludzkiego losu, ale to, co uderzyło również Natalię Lwownę: że nie było nigdy najkrótszej nawet przerwy między jego a naszym losem.” INNY ŚWIAT-POWIEŚĆ CZY OPOWIADANIE „Inny świat” Gustawa Herlinga- Grudzińskiego to powieść z elementami eseju i opowiadania powstała po II wojnie światowej. Utwór pierwszy to wspomnienia w formie zapisków z osobistych przeżyć Grudzińskiego, który przebywał w obozie sowieckim na Syberii. Literatura obozowa i łagrowa ma charakter dokumentalny, ale tylko wówczas, gdy przekracza granice prostego zapisu, kiedy wiąże się z refleksją nad sensem i charakterem zdarzeń, nad tragicznymi doświadczeniami zbiorowymi XX wieku. „Inny świat” zrodził się z osobistych doświadczeń pisarza, więźnia łagrów sowieckich. Elementy biograficzne to wydarzenia i przeżycia związane z losami autora od aresztowania w Grodnie poprzez dramatyczną głodówkę w obozie, aż do pobytu w Rzymie (1945). Upadek Paryża w czerwcu 1940 roku (informacja podana przez Żyda) oraz jego wyzwolenie w lecie 1945 roku tworzą wyraźną kompozycję klamrową. Owe wydarzenia funkcjonują poniekąd jako symbol otwierający i zamykający „inny świat”, którego analiza wypełnia karty powieści. Narrator jest kronikarzem, obserwatorem, ale i bohaterem powieści (narracyjne „ja”). Odwołuje się do doświadczeń osobistych, stosuje słownik łagrowy (nazewnictwo więźniów, charakterystycznych miejsc w obozie) oraz terminy rosyjskie, co wzbogaca warstwę brzmieniową. Przedstawia dane dotyczące racji żywieniowych, procentowy przelicznik pracy, liczby dni pracy i dni wolnych, opisuje kształt i historię obozu, zapoznaje z wyglądem niektórych jego części, prezentuje sylwetki bohaterów, wprowadza szereg faktów dotyczących realiów i reguł łagrowego życia.
„Wieża” to opowiadanie Gustawa Herlinga-Grudzińskiego o kompozycji szkatułkowej ,z którym jedna opowieść wywodzi się z drugiej . Utwór rozpoczyna się od wyjazdu autora na wypoczynek do domku w górach nieopodal Aosty . Domek ,w którym mieszkał był wcześniej zamieszkiwany przez nauczyciela z Sycylii ,człowieka dotkliwie doświadczonego przez los. Podczas trzęsienia ziemi stracił żoną i trójkę dzieci. Od tego momentu twierdził iż żyje tylko bo nie może umrzeć. Odwrócił się od mieszkańców wioski i Boga, pragnął jedynie śmierci ponieważ jedynie ona mogłaby go uwolnić od cierpienia i bólu istnienia. W chwili gdy mógł oddać swe życie za proboszcza i godnie zakończyć swe życie ,powodował nim strach i błagał o litość, po czym na drugi dzień znaleziono go martwego w domu. Herling-Grudziński odnalazł w tym domku książkę przedstawiającą kolejna historię o trędowatym Lebbroso. Na wskutek choroby został zamknięty w wieży i dosunięty od społeczeństwa. Przebywał tam wiele lat wraz ze swoją również chorą na trąd siostrą. Jednak po jej śmierci całkowicie się załamał i zapragnął śmierci. Ogromnym wsparciem stał się dla niego list pozostawiony przez siostrę w Biblii, w którym przestrzegała bohatera o tym, iż powinien żyć jak godny chrześcijanin i nie odwracać się od Boga, ponieważ w tym może jedynie odnaleźć cele istnienia. Bóg i obcowanie z naturą stały się dla niego wybawieniem. Herling-Grudziński porównując te dwie postacie, poruszą problem i istotę cierpienia niezawinionego a także życia w osamotnieniu. Interesujące jest zestawienie tych dwóch bohaterów, gdyż każdy z nich cierpiał inaczej. Jeden miał chore ciało a drugi chorą duszę. Nauczyciel z Sycylii nie podjął się niczego by uczynić swe życie wartościowym, mimo iż nie potrafił godnie przyjąć cierpienia i odnaleźć w swym życiu podpory, mógł godnie je zakończyć lecz i na to nie było go stać. Lebbroso natomiast odnalazł sens swego życia w naśladowaniu Chrystusa i w obcowaniu z przyrodą. Pomimo że był trędowaty pragnął być użyteczny i potrzebny, nauczyciel wyizolował się i zamknął w swoim żalu, bólu i cierpieniu. Jeden widział piękno świata a drugi nie chciał go ujrzeć. Nauczyciel świadomie wybiera samotność a trędowaty pragnie kontaktu ze światem. Dopełnieniem refleksji nad motywami postępowania bohaterów jest legenda o kamiennym pielgrzymie, który wspinając się na szczyt góry co roku przesuwał się o ziarnko piasku. Po wejściu na szczyt miał nastąpić koniec świata. Pielgrzym świętokrzyski jest metaforą ludzkiego losu. Życie każdego człowieka jest wędrówką ku nieznanemu i lepszemu światu a śmierć jest jedynie furtka tego świata. Opowiadanie to porusza uniwersalne problemy jak strata najbliższych, choroba i samotność. Utwór ten uświadomił mi, iż człowiek żyjący jako godny chrześcijanin, otrzymuje w zamian tyle sił i pokrzepienia duszy ,iż jest w stanie pokonać ból ,cierpienie i godnie dotrzeć do bram życia wiecznego. Wyroki boskie są nikomu nieznane i według mnie, należy być przygotowanym na przyjęcie cierpienia a pomóc może w tym człowiekowi pielęgnowanie więzi z Bogiem oraz wiara w słuszność jego wyroków. Nie należy mi oceniać postępowania bohaterów, gdyż nie wiadomo jak poradziłabym sobie w tak tragicznych chwilach jak śmierć bliskich czy ciężka choroba lecz mogę wartościować i próbować zrozumieć ich postępowanie. Godna jest dla mnie postawa Lebbroso, gdyż utwierdziła mnie w przekonaniu, iż wiara w Boga i modlitwa może mieć niezwykła moc i pomóc podnieść się człowiekowi w chwilach załamania, może podnieść wartość życia i napełnić go dotąd nie poznanymi bogactwami. Każdy z nas podczas w swej wędrówce może zetknąć się z wieloma przeszkodami i wznosić się , upadać w swej wierze, dążeniach lub czynach, lecz nigdy nie powinien zapomnieć o celu swej wędrówki, którym jest życie wieczne.
Opowiadanie „Wieża” składa się z dwóch planów akcji, plan pierwszy to współczesność narratora, zaś drugi to rekonstrukcja historii. Część pierwsza opowiada o tym jak autor przybył do Aosty gdzie zamieszkał w domu nieżyjącego nauczyciela z Sycylii, który zmarł pod koniec wojny. Spędza tam urlop, gdyż zapragnął ciszy po misji wojskowej. Nieopodal wsi znajduję się Wieża Strachu, z którą wiążą się stare historie (o zagłodzonej księżniczce i historia białej damy). W części drugiej narrator znajduje i odczytuje pamiętnik de Maistre'a - opis historii Lebbrosa - mieszkańca wieży z XVIII w.. Chorował on na trąd – chorobę, która poraża i skazuje na samotność. Wraz z nim cierpiała te same męki w Wieży jego siostra, pomagała mu siłą swojej wiary. Gdy zmarła Trędowaty pragnął popełnić samobójstwo, spalić wieżę, lecz odczytał ostatnie przesłanie siostry - prośbę o pokój, o postawę chrześcijanina, o wierność. Bohater godnie niósł swoje cierpienie. Akcja cofa się do zdarzeń nauczyciela, odkryła się tajemnica jego śmierci. Podczas trzęsienia ziemi stracił rodzinę, pragnął popełnić samobójstwo, lecz uratowano go i zamieszkał samotnie. Życie stworzyło mu godzinę próby, w momencie ataku hitlerowców mężczyźni z wioski ukryli się. Jeden z hitlerowców zażądał, choć jednego mężczyzny ze wsi - inaczej zamorduje proboszcza. Nauczyciel stchórzył, zaczął bronić się krzycząc, że nie jest stąd. Proboszcza zabili Niemcy, a on wrócił do domu i zmarł.
Na pierwszy rzut oka Lebbreso wydaje się symbolem siły i humanizmu. Godnie zniósł chorobę i śmierć najbliższej osoby. Przyjął postawę heroiczną. Natomiast nauczyciel, który chciał się zabić, w obliczu śmierci zdradził sam siebie - był samotny nie tylko wobec ludzi, lecz także wobec Boga. Nikt jednak nie ma prawa go oskarżać, bo osamotnienie i cierpienie stają się piekłem człowieka.
OPOWIADANIA Swe krótkie formy prozatorskie Gustaw Herling-Grudziński stylizuje zazwyczaj na quasi-dokument (kreacyjność upozorowana na obiektywną relację). Odpowiednio dobrana (częstokroć spreparowana) faktografia przygotowuje czytelnika do namysłu nad człowieczą kondycją i nad rytmem dziejów. Z dbałością o szczegóły idzie w parze – udawana bądź rzeczywista – niewiedza narratora. Zmusza ona czytelnika do zajęcia samodzielnego stanowiska. Opowiadania Gustawa Herlinga-Grudzińskiego ukazują
sytuację niemal modelową, trochę umowną i uproszczoną, lecz życiowo bardzo prawdopodobną, ułatwiającą narratorowi postawienie stosownej diagnozy. W prozie tej obrazy odgrywają rolę znacznie większą niż abstrakcyjne pojęcia. Głęboko
osadzone w kulturze śródziemnomorskiej symbole uwierzytelniają opisywane ludzkie losy, ułatwiają dotarcie do sensu dziejów. Zasadniczą kwestią w opowiadaniach Herlinga-Grudzińskiego pozostaje tajemnica cierpienia, tajemnica ludzkiej nędzy i
samotności – samotności w obliczu Boga i w obliczu innego człowieka. Szczególnego znaczenia nabiera symbolika choroby: trąd jako znak jednostki wyklętej oraz dżuma jako choroba życia społecznego. Samotność z przeznaczenia i samotność z wyboru –
oto paralela ludzkiego losu przedstawiona w Wieży. Każda z tych sytuacji druzgoce człowieka, jedyną nadzieją wydaje się śmierć. Mnożą się pytania dotyczące wiary: czym jest wiara – formalną doktryną, transcendentnym przeżyciem, potrzebą życiowego
rygoryzmu, dążeniem do prz...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]