[ Pobierz całość w formacie PDF ]
JOANNA TRZÓPEK PROBLEM WOLI
RDZ VII-WOLA I PODMIOTOWOŚĆ
„Siła woli jest jednym z produktów organizacji osobowości, wola podmiotowa jest taką własnością osoby, która buduje i zmienia swoją osobowość wewnątrz granic swej natury oraz przeszkód i przeciwności wynikających z wyuczonych nawyków, postawi cech.
PSYCHOLOGIA EMPIRYCZNA
KONCEPCJA KUHLA (problem alienacji od strony fenomenologicznej)
Można przyjąć, że każdy umysłowy stan lub proces (np. przekonania) może być opisany jako część ja(self), o ile jest spostrzegany i zintegrowany jako jedna z wielu istniejących charakterystyk decydujących o tożsamości danej osoby. Dla oznaczenia związku realizowanych postanowień zw. z ja Kuhl używa terminu „zaangażowanie”. Brak/utrata zaangażowania stanowi jeden z symptomów alienacji.
Koncepcja alienacji i samoodróżnienia
Nie zawsze intencja przyjęta przez jednostkę za własną jest naprawdę jej intencją, stąd problem samoodróznienia. Aktywność regulowana tego typu fałszywie identyfikowanymi intencjami może zupełnie nie przystawać do oczekiwań podmiotu i obserwatorów, prowadząc zamiast do satysfakcji i wzrostu poczucia własnej tożsamości do coraz większego wyobcowania.
Alienacja- poczucie wyobcowania, braku wpływu, społecznej i kulturowej izolacji. Za podłoże alienacji uznawane jest wykonywanie aktywności, które są postrzegane przez podmiot jako bezwartościowe, lub też utraciły w jego oczach wcześniejszą sensowność. Warunki wystąpienia alienacji to nie brak wewnętrznej kontroli działania, poczucie alienacji może pojawić się pomimo tego, że osoba kontroluje swoje działania wewnętrzne(np. gdy cel jest introjektowany-jest rezultatem przyjęcia, za własne, oczekiwań zewnętrznych)
Deficyty na poziomie funkcjonowania dowolnego charakteryzują zwłaszcza os. Zorientowane na stan (trudność polega tu na braku jasnego różnicowania między tym, co należy, a co nie należy do ja)
Wola-zdolność do aktywizowania i koordynacji zasobów umysłowych w celu wykonywania aktywności satysfakcjonującej potrzeby organizmu.
Deficyty woli Kuhl wiąże z samokontrolą pozostającą w przeciwieństwie do samoregulacji.
Samokontrola-blokowanie niezwiązanych z realizacja zadania procesów (np. myśli, uczuć)
Samoregulacja-ułatwianie dostępu informacjom zgodnym z danym działaniem i wzbudzanie wobec niego pozytywnych emocji.
Dominacja samokontroli oznacza, że os. Realizuje pewien wewnętrzny model aktywności, który może być wynikiem introjekcji oczekiwań, planów czy potrzeb kogoś innego. Realizacja takiego zadania powoduje jednocześnie tłumienie i blokowanie wszelkich niezgodnym z nim informacji (np. dot. Własnych aktualnych stanów) jako niezwiązanych z dominującą intencja i utrudniających jej realizację.
Cykl utraty autonomii Kuhl, BeckmannWystawienie os. Na permanentne oddziaływanie zewnętrznej kontroli może tworzyć stałą tendencję do przyjmowania zewnętrznie narzucanych celów i tłumienia własnych pragnień. W aktywności samoregulacyjnej os. Zaczyna przeważać samokontrola. Postępowanie takie prowadzi do kumulacji konfliktowych dążeń. W efekcie prawdopodobne jest pojawienie się negatywnego afektu frustracji i tendencji do ich przeważania . Owocuje to niewydolnością strategii samoregulacyjnych i wolicjonalnych, zwłaszcza poprzez upośledzenie działania 2 pomocniczych funkcji woli- Świadomej uwagi skoncentrowanej na celu i adekwatnego dla danej czynności afektu. Wsparcie wolicjonalne, potrzebne do ewentualnej zmiany niesatysfakcjonującego działania, okazuje się wówczas niewydolne. W odpowiedzi na osłabienie systemu woli kompensacyjnie aktywizowane zostają ponownie strategie samokontrolujace, których celem jest usunięcie ze świadomości niepożądanych i zakłócających treści. W efekcie własne potrzeby i emocje ulegają jeszcze silniejszemu stłumieni, co rodzi coraz większy konflikt i powoduje ponowne wtargnięcie zwiazanych z nim myśli i emocji w pole uwagi os. Cykl utraty autonomia sprawia, ze integrująca samoregulacja zostaje wypierana przez samokontrolę- co pociąga za sobą wzrost poczucia alienacji.
Alienacja otwarta-niemożność zaplanowania, rozpoczęcia i utrzymania zachowania, które jest zgodne z emocjonalnymi preferencjami os.Alienacja ukryta- zw. z dominacja samokontrolującej formy regulacji, powodującej trudności w dopuszczeniu informacji ważnych dla ja os. , ale niezgodnych z przyjęta tendencja działania, niezdolność do rozpoznania własnych emocjonalnych preferencji.
Koncepcja Rollo MayaIntencjonalność (wywodząca się z tradycji Brentany, Husserla)- swoiste odnoszenie się świadomości do pewnych treści, skierowanie jej na przedmiot , który jest w tym akcie uświadamiany.
Intencjionalność(M. Marleau-Ponty, M Buber)opisywana jest w takich kategoriach jak ruch, kinestetyka, bliskość, dynamiczność, afektywność. Opisuje ona człowieka jako istotę pierwotnie ucieleśniona, poruszającą się w przestrzeni i czasie, a dopiero wtórnie poznającą, tworzącą koncepcje i idee. Działanie w przestrzeni staje się ucieleśnioną intencja. Sens przestrzeni i ruchu nie stanowi w niej efektu logicznego rozumowania czy aktu woli.
Intencjonalność afektywna-pierwotny dostęp do rzeczywistości najpierw odczuwanej i wartościowanej w określony sposób, a dopiero później ewentualnie ujętej poznawczo i „obiektywnie”.Dwie możliwe wg. Maya realności woli
1-wola i pragnienie stapiają się w jedno, można ją nazwać wolą spontaniczna
2-wyrazająca się w pewnym albo-albo za lub przeciw czemuś, w sobie, wola związana z konfliktem, decyzją, kontrola i wysiłkiem.
Wola wiktoriańska-siła przeciwstawiająca się pragnieniom, służąca do ich tłumienia , także w sensie wyparcia ze świadomości, na ogół w imię przyjętych z zewnątrz konwencji.
Wola- zdolność do takiej organizacji ja, która umożliwia ruch w pewnym kierunku lub w kierunku pewnych celów. Pragnienie jest wyobrażeniem sobie możliwości pojawienia się pewnego działania lub sytuacji.
Intencjonalność-struktura nadająca sens doświadczeniu, jest rodzajem pomostu pomiędzy człowiekiem a światem. Związana jest z ciekawością, jest jej językiem pewnym sensie decyduje ona o tym jak postrzegany jest świat, jest czymś co leży u podłoża intencji i zdolności do formowania, modelowania i zmiany relacji my-świat. Intencjonalność wcale nie musi dotyczyć świadomego zamiaru czy celu. Cele nie są nigdy tylko intelektualne, a sens czegoś związany jest z pierwotnym dążeniem. Poznanie, zachowanie, pragnienia itp. Są ze sobą wzajemnie związane i żadne nie istnieje bez pozostałych.
Czasem świadome intencje połączone z siła woli(wola wiktoriańska), staja na przeszkodzie dotarciu do prawdziwej intencjonalności człowieka paraliżując go i wyobcowując z siebie.
Intencja jest zwróceniem uwagi ku czemuś. Spostrzeganie ma charakter wybiórczy, mówiąc jednej rzeczy tak mówi się nie czemuś innemu. Wg Maya ten konflikt jest składowa intencjonalności, stanowi dla niego również zaczątek woli, który przez powiązanie świadomości intencjonalności obecny jest w strukturze świadomości.
Wg Maya problem decyzji jest, obok pragnienia i woli trzecim wymiarem sytuacji wolitywnych. Podejmowanie decyzji wiąże się ze zobowiązaniem Zawsze zawiera ryzyko niepowodzenia i jest aktem, który angażuje całe ja.
Wg Maya związek woli i intencjonalności jest czymś co poprzedza i zarazem czyni możliwym wszelka następująca ewentualnie później refleksję badania nad formami, funkcjami czy stadiami działania wolicjonalnego. Jest czymś co tkwi w sposób immanentny we wszelkim pojęciu celu czy motywacji, czymś, w co w sposób pierwotny zostają uwikłane takie kategorie jak wartości czy znaczenie.
Teoria Roberta Assagiolego (wola integrująca) Nurt humanistyczny i transcedentalnyWg. Assagiolego człowiek nie jest czymś raz na zawsze ustalonym, ale ciągle staje się. Każdy może w pewnym zakresie kierować procesem własnego stawania się czy na niego wpływać. Sposób bycia i zachowania się jednostki nieustannie wpływa nie tylko na nią sama, ale także na innych ludzi. Rodzi to problem odpowiedzialności za siebie i za innych.
Assagioli traktuje wolę jako jedna z podstawowych władz wewnętrznych, zajmującą centralna pozycję w osobowości. Jego zdaniem egzystencjalne doświadczenie woli jest związane z podmiotowością człowieka. Przebiega ono w 3 etapach: najpierw dochodzi do rozpoznania, ze cos takiego jak wola istnieje, następny etap polega na zrozumieniu, że samemu dysponuje się wola, trzeci wiąże się z odkryciem, że samemu jest się wola. Na tym etapie człowiek zaczyna doświadczać samego siebie jako żyjącego podmiotu, wyposażonego w możliwość wyboru, zajmowania postawy i dokonywania zmian w obrębie różnych swer egzystencji.
W pełni rozwinięta wola posiada cztery aspekty: wola silna, wola giętka, wola dobra, wola transpersonalna. Wola zdolna do osiągnięcia celu to nie tylko wola silna, ale i (przede wszystkim)wola giętka. Prawdziwa funkcja woli nie polega na działaniu przeciw popędom po to, aby zapewnić realizację celu, jej rolą jest konstruktywne wykorzystanie energii płynącej z różnych swer życia człowieka bez represjonowania którejkolwiek z nich. Wola wprowadza jedność w funkcjonowanie człowieka. Poprzez wolę ja oddziałuje na inne psychologiczne funkcje regulując je i ukierunkowując.
Nie wszystkie akty woli są związane z wysiłkiem. Szczególna postacią pozbawionego wysiłku działania wolicjonalnego jest sytuacja, gdy osobista wola jest w zgodzie z wolą transpersonalną. Osoba zdrowa to osoba o swobodnej ekspresji, która dysponuje wyborem dotyczącym tego, czy i w jakim zakresie dać wyraz swoim impulsom i motywom. Autentyczność nie polega na uleganiu „niskim” motywom tylko dlatego, że one istnieją.
Opisując w pełni rozwiniętą wolę, posługuje się Assagioli trzema dymensjami, pierwsza z nich to wymienione wyżej aspekty, pozostałe to właściwości(jakości) oraz stadia woli. Jakości woli odnoszą się do sposobów jej ekspresji. Stadia woli to dające się wyszczególnić różne fazy procesu woli. Aspekty jakości i stadia woli są ze sobą w ścisły sposób powiązane. Człowiek o woli w pełni rozwiniętej potrafi wykorzystywać różne jej właściwości na miarę własnych potrzeb. Podstawowe właściwości woli to koncentracja, uwaga oraz zdolność do integracji i syntezy. Elementami psychologicznej struktury, stanowiącej ramy dla działania woli i ja, są wrażenia zmysłowe, uczucia i emocje, wyobrażenia, intuicja, myślenie oraz pragnienia i popędy, w centrum znajduje się wola i ja.
Proces woli rozpoczyna się w świadomości podmiotu celu, który jest dla niego wartościowy i realny, w danym momencie może istnieć kilka celów. Konieczne jest zastanowienie i wybór spośród różnych możliwości. Z wyborem związane bywa poczucie rezygnacji z czegoś innego, co może stanowić źródło psychologicznych trudności. Dokonany wybór czy decyzja muszą następnie znaleźć swoje potwierdzenie, dzięki któremu aktywizowana jest energia niezbędna do osiągnięcia zamierzonego celu. Następne fazy to planowanie, znalezienie środków, które mogą prowadzić do celu i wreszcie kierowanie wykonaniem.
... [ Pobierz całość w formacie PDF ]