[ Pobierz całość w formacie PDF ]

26b. Gawęda, nowela, opowiadanie, romans, saga. Typy ironii.

Alicja Siwek

 

Typy ironii.

Ironia:

·         zachodzi w niej zjawisko swoistej podwójności

·         sformułowania służą innej intencji, niż wydawałoby się z pozoru np. chwalenie jest pośrednią krytyką

·         sprzeczność między znaczeniami słów a intencja zawartą w kontekście

·         w wypowiedzi ironicznej słowa otrzymują inne niż zwykle zabarwienie emocjonalne

·         ironia służy tworzeniu dystansu pomiędzy podmiotem wypowiedzi a samą wypowiedzią

·         stanowi częste ujęcie w twórczości satyrycznej

Typy ironii:

·         Ironia sokratyczna

 

zasada przeprowadzania dysputy charakterystyczna dla postawy filozoficznej i nauczycielskiej Sokratesa, który udając naiwność i prostotę, pozornie poszukiwał u swego rozmówcy wiedzy, a w istocie, poprzez kolejne pytania, uprzytamniał mu jego niewiedzę, tym samym umożliwiając dotarcie do prawdy.

·         Ironia tragiczna

wytworzona na gruncie antycznej , ale teoretycznie sformułowana w czasach nowożytnych, określająca działania tragicznego bohatera, którego czyny wbrew jego wiedzy i woli prowadzą nieuchronnie do . Wynika ona z ostrego przeciwieństwa między świadomością bohatera i jego rzeczywistą sytuacją, którą przedstawia dramat i która znana jest widzowi. Nazywana też bywa ironią losu i rozszerzana na zjawiska spoza terenu sztuki. W przeciwieństwie do jako rozwiązania stylistycznego określa się ją jako ironię obiektywną, tj. realizującą się nie w konstrukcjach słownych, ale poprzez działania bohaterów.

·         Ironia romantyczna

 

wykształcona przez filozofię i estetykę niemieckiego romantyzmu koncepcja postawy artysty wobec świata, charakteryzująca się:

~ absolutną przewagą czynnika podmiotowego nad przedmiotowym, subiektywnego nad obiektywnym, Ja nad nie-ja, snu nad jawą, twórczej fantazji nad rzeczywistością etc.;

~ traktowaniem twórczości jako gry ujawniającej przeciwieństwa rządzące bytem i sztuką, a pozwalającej na uzyskanie wobec nich dystansu.

Gawęda, nowela, opowiadanie, romans, saga.

 

Gawęda:

·         proza ludowa

·         wynik celowej koncepcji pisarskiej – stylizacja na opowiadanie ustne

·         w literaturze ludowej jest naturalnym następstwem sposobu przekazywania opowieści

·         opowiadacz odgrywa szczególną rolę – z przekazanych elementów treści przejmuje całe wątki w postaci konkretnej fabuły

 

 

Nowela:

·         gatunek prozaiczny

·         antyk – początki noweli

·         oparta na motywach realistycznych, a nie fantastycznych

·         średniowiecze, renesans – rozkwit noweli

·         związana ze środowiskiem mieszczańskim

·         Źródła literackie –literatura hagiograficzna, kroniki

·         „Dekameron” – Giovanni Boccaccio, XIV w., zasady kompozycyjne noweli wykształcone w utworach Boccaccia są respektowane do dnia dzisiejszego

·         Nowela jest utworem epickim zwięzłym – jej źródłem było opowiadanie ustne . Takie opowiadania musiały być krótkie, aby przykuć uwagę słuchacza, trzymać go w napięciu, intrygować

·         Jednowątkowość - aby osiągnąć zwięzłość, autor nie rozbudowuje fabuły, nie komplikuje przedstawionych zdarzeń. Dominuje prostota i przejrzystość.

·         Najczęściej jest to jedno zdarzenie, wokół którego koncentruje się narracja

·         Pokazuje pewien fragment  życia bohatera – wyraźnie zrysowane kontury i wewnętrzna logika rozwojowa , rządząca biegiem przedstawionych zdarzeń

·         Wysoki stopień kondensacji ważnych dla bohatera zdarzeń

·         Ośrodek kompozycyjny- organizuje od wewnątrz cały utwór

lPunkt kulminacyjny – napięcie skupia się w jednym punkciellKontrast – np. losów dwóch postacillMotyw uboczny – towarzyszy przedstawionym wydarzeniom, wiążą nowele w pewną całość kompozycyjną l

·         Zakończenie noweli –rozwiązanie fabuły, punkt ciężkości utworu

·         Niektóre opowiadania zaliczamy do gatunku nowelistycznego – cechuje je zwięzłość, jednowątkowość, ale brak wyraźnie zarysowanych konturów kompozycji

·         Opowieść  - rozbudowana, rozległa nowela

·         Narracja- narrator ukrywa sie  za przedstawionym światem ; niekiedy narrator jest jawny(np. opowiada o tym, co widział); zdarza się, że wtystępuje dwóch narratorów ( autor i opowiadzacz bezpośredni)

·         Cykle nowelistyczne – zespół utworów nowelistycznych złączonych jakimś wspólnym elementem:

lRama sytuacyjna, w której wszystkie utwory sa osadzonellWspólny element tematyczny występujący w każdej z nowel, postać bohatera, powtarzający sie motywllJednorodna problematyka moralne, ideowa, filozoficznal

·         Cykl nowelistyczny jest zawsze zbiorem wielu samodzielnychiutworów , niezależnie od tego jaki jest ich stopień powiązania

Opowiadanie

·         Służy przedstawieniu pewnego następstwa zdarzeń rozwijających się w czasie , ukazuje zmienność stanów rzeczy

·         Narrator prezentuje dynamiczne elementy przedstawionego świata

·         Wszystkie czasowniki występują w czasie przeszłym – poszczególne czynności bohatera ukazane są w wyraźnym następstwie chronologicznym

·         Wszystkie działania bohatera prezentowane są jednokrotnie, indywidualnie, zaistniały w ściśle określonym momencie fabuły

·         Czasami narrator opowiada o jakiś zdarzeniach wielokrotnych – używa słów i form charakterystycznych dla powtarzalności i częstotliwości przedstawionych faktów

·         Narrator stara się często umieścić siebie i świat przedstawiony w jednolitym układzie czasowym  - pragnie zbliżyć do czytelnika opowiadane zdarzenia

·         Opowiadanie unaoczniające – forma ta opiera się na czasie teraźniejszym użytym w funkcji przeszłego (np. reportaż)

·         Opowiadanie informacyjne – ma charakter skrótowego streszczenia lub rzeczowych wyjaśnień na temat przedstawionych sytuacji

 

 

Saga:

·         Staroislandzka opowieść, pisana prozą,  przedstawiająca losy jakiegoś bohatera lub dzieje wybitnego rodu

·         Jeden z najbardziej charakterystycznych gatunków epickich średniowiecza; twór pośredni między kroniką, a romansem

·         Rozróżnia się kilka grup utworów:

lSagi królewskie – opowiadają dzieje władcówllSagi rodzinne – przedstawiając dzieje wielkich rodów islandzkichllSagi o rycerzach – najczęściej tłumaczenia lub adaptacje obcych romansów(np. o Tristanie i Izoldzie)l

·         Współcześnie mianem sagi określa się utwory epickie, zwłaszcza powieści osnute wokół dziejów rodziny

 

 

 

 

 

Romans:

·         Rozbudowany utwór narracyjny, prozaiczny lub wierszowany

·         Fabuła- zwykle jednowątkowa, obfitująca w zawikłania sytuacyjne, intrygi, nieprawdopodobne zdarzenia i zbiegi okoliczności

·         Najczęściej o charakterze awanturniczo-erotycznym

·         Podstawowy gatunek epicki przed powstaniem nowożytnej powieści

·         Początki tego gatunku przypadają na ostatnia fazę epoki hellenistycznej

·         Możemy wyróżnić kilka typów:

lRomans łotrzykowski – ukształtowany w xvi wieku  w literaturze hiszpańskiej; obejmuje utwory o wspólnym typie bohatera, którym jest przebiegły złodziejaszek, włóczęga, zabijaka , lub żebrak żyjący na marginesie ; do cech charakterystycznych należały: forma autobiograficzna, awanturniczy charakter fabuły, elementy krytyki społecznej przechodzące niekiedy w obraz satyryczny, bogactwo obserwacji społeczno-obyczajowychllRomans pasterski – odmiana romansu charakterystyczna dla epoki baroku; tematyką było życie pasterzyl

 

 

 

Opracowane na podstawie: „Zarys teorii literatury” oraz „ Słownik terminów literackich”

 

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

czarkowski.pev.pl