[ Pobierz całość w formacie PDF ]
CIA
Ł
O CZ
Ł
OWIEKA 24
�
ródta energii organizmu
-
V
Ni
s
4
s
(
Silnik samochodu, do tego by pra-
cowa
æ
, potrzebuje sta
ł
ych dostaw
benzyny
ł
ub oleju nap
ê
dowego. Po-
dobnie organizm
ł
udzki, b
ê
d
¹
cy
swoist
¹
¿
yw
¹
maszyn
¹
*
'
,
potrzebu-
je do
¿
ycia
Ÿ
róde
ł
energii.
�
ród
ł
ami
tymi s
¹
w
ê
glowodany i t
ł
uszcze .
A Przekrój t
ê
tnicy
wie
ñ
cowej (po le-
wej), która doprowa-
dza krew do serca.
¯
ó
ł
ty obszar obra-
zuje normaln
¹
ilo
Ͼ
od
ł
o
¿
onego t
ł
uszczu.
Z
ł
ogi cholesterolu
(
¿
ó
ł
ty obszar, po pra-
wej) blokuj
¹
t
ê
tnice
i uniemo
¿
liwiaj
¹
przep
ł
yw krwi.
i
r
.Ti
1
i
1»
Czerwony barw-
nik pozwala dostrzec
w
ê
glowodany znaj-
duj
¹
ce si
ê
w
œ
luzie,
który nawil
¿
a i chroni
jelito grube.
£ ilnik pojazdu mechanicznego jesi nap
ê
dza-
ny benzyn
¹
- mieszanin
¹
substancji che- j!
micznych zwanych wodorow
ê
glanami, po- S
niewa
¿
w ich sk
ł
ad wchodzi wodór i w
ê
giel. S
..
i
Paliwem" naszych organizmów s
¹
w
ê
glowodany S
i t
ł
uszcze, cz
¹
steczki chemiczne sk
ł
adaj
¹
ce si
ê
i.
z w
ê
gla, wodoru i tlenu. W
ê
glowodany s
¹
zbudo-
wane z ma
ł
ych elementów, przy czym podstaw
¹
ka
¿
dego z nich jest z
ł
o
¿
ony pier
œ
cie
ñ
atomów
w
ê
gla.
Najprostsze w
ê
glowodany zawieraj
¹
tylko je-
den lub dwa takie elementy: s
¹
to substancje na-
zwane cukrami. Na przyk
ł
ad cz
¹
steczka cukru
zwanego glukoz
¹
zawiera pier
œ
cie
ñ
zbudowany
z sze
œ
ciu atomów w
ê
gla, a poniewa
¿
jest to tylko
pojedynczy pier
œ
cie
ñ
, do którego s
¹
do
ł¹
czone ato-
my w
ê
gla, wodoru i tlenu, zwi
¹
zek ten nazywamy
monosacharydem. lub cukrem prostym. Fruktoza
tak
¿
e jest cukrem prostym, ale w jej przypadku
ka
¿
da cz
¹
steczka zawiera pier
œ
cie
ñ
z
ł
o
¿
ony z pi
ê
-
ciu atomów w
ê
gla. Sacharoz
ê
, która jest zbudo
wana z glukozy i fruktozy, zaliczamy do dwusa-
charydow.czyh zwi ickÓM cheiuiczuych sk
ł
adaj
¹
cych si
ê
z dwóch cukrów prostych. Bardziej z
ł
o-
¿
one w
ê
glowodany s
¹
zbudowane z wielu ele-
mentów. u
ł
o
¿
onych u d
ł
ugie
ł
a
ñ
cuchy. dlatego
otrzy ma
ł
y nazw
ê
polisacharydów.
Polisacharydy s
¹
zwykle iiieiuzpus/.ezalne
w wodzie. Monosacharydy . przeciwnie, doskona-
le rozpuszczaj
¹
si
ê
w wodzie, a zatem nietrudno
rozprowadzi
æ
je po ca
ł
ym organizmie i przepro-
wadzi
æ
z komórki do komórki.
Najwa
¿
niejszym cukrem prostym dla organi-
zmu ludzkiego jest glukoza, jako
¿
e jest to jedy ny
w
ê
glowodan, z którego mozg potrafi czerpa
æ
ener-
gi
ê
. Stanowi tak
¿
e g
ł
ówne
Ÿ
ród
ł
o energii mi
êœ
ni
podczas ruchu. Jako monosacharyd wyst
ê
puje
w s
ł
odkich owocach
,
jak winogrona, jednak prze-
wa
¿
aj
¹
c
¹
cz
êœæ
tego ..paliwa
"
organizm uzyskuje
w czasie procesu trawienia skrobi i innych cukrów.
Sacharoza, b
ê
d
¹
ca
Ÿ
ród
ł
em glukozy. wyst
ê
puje
w wielu rodzajach po
¿
ywienia
.
Du
¿
e jej ilo
œ
ci
olr/.\ mujeim / trzciny cukrowej i buraków cuk-
rowych. To jest w
ł
a
œ
nie cukier u
¿
ywany zwykle
do s
ł
odzenia potraw i napojów. Fruktoza, z kolei.
cz
ê
sto wyst
ê
puje w owocach. Laktoza, dwusacha-
ry d zbudowany z glukozy i galaktozy. znajduje si
ê
w mleku. Maltoz
ê
,
inny dwusacharyd sk
ł
adaj
¹
cy
si
ê
z dwóch cz
¹
steczek glukozy, mo
¿
na znale
Ÿæ
w kie
ł
kuj
¹
cy m j
ê
czmieniu.
Jedynie monosacharydy s
¹
przez organizm wy-
korzystywane w takiej formie, w jakiej zostaj
¹
73
24
�
RÓD
Ł
A ENERGII ORGANIZMU
Wodór
GLUKOZA
FRUKTOZA
Tlen
CHpOH
11
i I
OH
W
ê
giel
H \ H
C
OH
H
<4B
SKROBIA
Zmiana tych
grup daie
galaktoz
ê
Wolne cz
¹
steczki
glukozy
enzym ziywa wi
¹
zania
A Ilustracja przedstawiaj
¹
ca atomy w cz
¹
-
steczkach cukrów. Podczas trawienia enzymy
rozk
ł
adaj
¹
cz
¹
steczki cukrów zto
¿
onych na
cukry proste, mi
ê
dzy innymi glukoz
ê
.
spo
¿
yte. Dwu- i polisacharych nuis/i} /osta
æ
roz-
ł
o
¿
one na cukry proste, które wch
ł
aniane si) na-
st
ê
pnie przez
œ
ciank
ê
jelita. Proces trawienia
w
ê
glowodanów zaczyna si
ê
ju
¿
w ustach.
Œ
lina
zawiera amylaz
ê
. zwan
¹
lak/e piialiiuj. enzym
trawienny, który zaczyna rozk
ł
ada
æ
skrobi
ê
na
cz
¹
steczki maltozy. Proces len jesl kontynuowali)
w jelicie, w którym znajduj
¹
si
ê
soki traw ienne
wyprodukowane przez trzustk
ê
, zawieraj
¹
ce jesz-
cze wi
ê
cej amylazy. Soki trawienne, wytwarzane
przez gruczo
ł
y w
œ
ciance jelita, zawieraj
¹
enzymy.
których zadaniem jest uko
ñ
czenie trawienia.
Enzym maltaza rozk
ł
ada maltoz
ê
na cz
¹
steczki
glukozy, a sukraza rozk
ł
ada sacharoz
ê
(sukroz
ê
)
na glukoz
ê
i fruktoz
ê
. Ludzki uk
ł
ad irawienny nie
posiada enzymu celulazy. co oznacza,
¿
e nie potra-
fimy trawi
æ
znajduj
¹
cej si
ê
w ro
œ
linach celulozy.
chocia
¿
jest ona w
ê
glowodanem.
Monosacharydy powsta
ł
e podczas trawienia
przenikaj
¹
przez
œ
ciank
ê
jelita do krwi i zostaj
¹
przetransportowane be/po
œ
rednio do tkanek, gdzie
s
¹
rozk
ł
adane w celu uzyskania energii. Cz
êœæ
tej
energii zostaje wyemitowana w postaci ciep
ł
a.
które pozwoli utrzyma
æ
stal
¹
temperatur
ê
cia
ł
a.
Pozosta
ł
a cz
êœæ
s
ł
u
¿
y do zasilania procesów
zachodz
¹
cych w organizmie.
tusiwi.ini.111 kreaiyuy, klór) pozwala odtworzy
æ
ATP, je
œ
li pojawia si
ê
laka potrzeba ..Zapasowa""
glukoza /ostaje zmieniona w glikogen. który prze
chowywany jesl w w
¹
trobie i mi
êœ
niach.
Glikoproteiny
W
ê
glowodan) s
¹
wykorzystywane lak
¿
e w inny
sposób. S
¹
wa
¿
nym sk
ł
adnikiem chrz
¹
stki, ko
œ
ci
i tkanki
ł¹
cznej, przydaj
¹
si
ê
tak
¿
e do ...smarowa
nia
"
Ten przekrój przez tkank
ê
ludzk
¹
ukazuje
komórki t
ł
uszczowe (zabarwione na czerwo-
no). Zapasy ttuszczu nieustannie przemiesz-
czaj
¹
si
ê
po ca
ł
ym organizmie, dostarczaj
¹
c
energii tam, gdzie jest ona potrzebna.
stawów. Glikoproteiny. b
ê
d
¹
ce kombinacj
¹
w
ê
glowodanów i bia
ł
ek, tworz
¹
w jelicie ochron-
n
¹
powlok
ê
œ
luzow
¹
i nic dopuszczaj
¹
do tego. by
enzymy trawienne zniszczy
ł
y jelito
W
ê
glowodany nie s
¹
jedynym
Ÿ
ród
ł
em energii
w organizmie. Cz
êœæ
energii pochodzi z meta-
bolizmu bia
ł
ek, a ca
ł
kiem sporo uzyskuje si
ê
/ bar-
d/o bogatych w energi
ê
substancji zwanych t
ł
usz-
czami. które wielu ludzi usi
ł
uje ca
ł
kowicie
wyeliminowa
æ
ze swojej diety T
ł
uszc/e nale
¿¹
do
grup) zwi
¹
zków nazywanych lipidami, do której
nale
¿¹
lak
¿
e fosfolipidy. woski i sterole.
v
.
v
.
Najwa
¿
niejsze ttuszcze
T
ł
uszcze s
¹
substancjami nierozpuszczalnymi
w wodzie
.
Podobnie jak w
ê
glowodany , zawieraj
¹
one w
ê
giel wodór i tlen. ale zawarto
Ͼ
tlenu jest
w nich stosunkowo niedu
¿
a, a struktura cz
¹
ste-
czek t
ł
uszczów ca
ł
kow icie ró
¿
ni si
ê
od struktur)
cz
¹
steczki w
ê
glowodanu S
¹
one pochodnymi
wy
¿
szych kwasów t
ł
uszczowych i glicerolu.
Tlus/cze. które zjadam) w po
¿
ywieniu, s
¹
tra-
wione g
ł
ównie w jelicie cienkim.
¯
ó
łæ
z. p
ê
che-
rzyka
¿
ó
ł
ciowego sprawia,
¿
e rozpadaj
¹
si
ê
na
male
ñ
kie kropelki. Ten proces nazywamy emul-
syfikacj
¹
(tworzeniem emulsji). Nast
ê
pnie kropel-
ki poddane /ostaj
¹
dzia
ł
aniu enzymu lipazy, który
rozk
ł
ada t
ł
uszcze na glicerol i kwasy t
ł
uszczowe.
Po przej
œ
ciu pizez
œ
ciank
ê
jelita, komponent) te
z powrotem
ł¹
cz
¹
si
ê
u kropelki t
ł
uszczów, które
zostaj
¹
przetransportowane do innych cz
êœ
ci orga-
oizmu za po
œ
rednictwem uk
ł
adu limfatycznego.
P
ł
us/c/e s
¹
bard/o po/) tec/ii) m
Ÿ
ród
ł
em energii
Jak si
ê
okazuje, wi
ê
cej energii mo
¿
na uzyska
æ
ATP
W rzeczywisto
œ
ci opisany proces musi przej
Ͼ
kilka ró
¿
nych etapów. W ka
¿
dym z nich wyzwala
si
ê
odrobina energii, szybko magazynowana
w postaci zwi
¹
zku chemicznego zwanego adeno
zynotrójfosforanem albo ATP. Powstaje on wte-
dy. gdy dodatkowa grupa fosforanowa
ł¹
czy si
ê
z adenozynodwufosforanem. zwanym w skrócie
ADP. Nast
ê
pnie ATP przekazuje energi
ê
innym
procesom chemicznym zachodz
¹
cym w organi-
zmie. W miar
ê
zu
¿
ywania si
ê
energii. ATP z po
wrolem zmienia si
ê
w ADP.
Je
œ
li energia zawarta w glukozie nie jest w da-
nej chwili potrzebna, mo
¿
na j
¹
magazynowa
æ
.
W mi
êœ
niach energia pochodz
¹
ca od ATP jest
przechowywana w zwi
¹
zku chemicznym zwanym
z kwasu t
ł
uszczowego zawieraj
¹
cego sze
Ͼ
ato-
mów w
ê
gla ni
¿
z cukru o takiej samej liczbie ato-
mów w
ê
gla.
W odpowiednich ilo
œ
ciach
Nadmiar w
ê
glowodanów cz
ê
sto zostaje zmieniony
w t
ł
uszcz i zmagazynowany. T
ł
uszcz mo
¿
e by
æ
roz
ł
o
¿
ony na substancje bior
¹
ce udzia
ł
w reak-
cjach
ł
a
ñ
cuchowych, które pozwalaj
¹
na pozyski-
wanie energii z w
ê
glowodanów
.
Spo
¿
ywanie w
ł
a-
œ
ciwej ilo
œ
ci t
ł
uszczu zapewnia energi
ê
zdrowemu
organizmowi, jednak ka
¿
dy nadmiar zostanie od-
ł
o
¿
ony w postaci tkanki t
ł
uszczowej.
patrz tak
¿
e
Cia
ł
o cz
ł
owieka 19 - TRAWIENIE Cia
ł
o cz
ł
owieka 24 - BIA
Ł
KO
74
[ Pobierz całość w formacie PDF ]