[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Franciszek Karpiński
O wymowie w prozie albo wierszu
Do WW. Ichmość Panów
Towarzystwa Ksiąg Elementarnych
Młodzież bierze wzór ze Stanisława Augusta. Mężowie z chęcią nauczali i chcieli należeć do Towarzystwa Ksiąg Elementarnych. Z wielką wytrwałością dążono do zdobycia wiedzy i ksiąg.
Ustawy Komisji edukacyjnej ogłoszone do nauczyciela wymowy:
„w klasie szóstej dawać będzie wiadomości i uwagi o wymowie i poezji”.
Nauczyciele muszą znać prawidła ( powiedzenia), które przekażą młodzieży. Przynajmniej w taki sposób nauczyciele mogą się przysłużyć państwu.
Ludzie kiedyś żyli w mniejszych rodzinach, posługiwali się prostym językiem, mówili pojedyncze słowa później dopiero zaczęli łączyć je w zdania.
Homer uznany za ojca wymowy europejskiej, podziwiano w nim wysoką prostotę i słodycz opisywania (pisze o Achillesie i Nestorze). Jeżeli tylko jego pisma i ludzie umiejący czytać zostaną w kraju, to Homer będzie chwalony.
Z tego źródła czerpiąc, formował się w starożytnej Grecji obywatel: stąd miał wiarę w kościele, śmiałość w boju, przezorność w radzie i piękność w wymowie. Stąd Greczyn, przejęty gorącymi wyrazami Iliady, zdziwiony nad sobą samym widział się w wojownym Achillesem. Stąd w wymowie piorunujący Perykles, potężny Demostenes, Eschylowie, Eurypidesy, Pindarzy, Anakreonty wyszli.
Dzięki Homerowi, Ateny stały się szkołą wymowy świata. Rzymianie słynący z dobrej wymowy, nie tylko w domach uczyli się greckiego języka, ale i płynęli do Grecji, po naukę.
Czułość serca to indywidualna wrażliwość na sytuację innego człowieka oraz zdolność spontanicznego współodczuwania z innymi. Każde rzeczy nawet te najlepsze mają swoje wady. Ten, który nie potrafi okazywać swoich uczuć powinien rozmawiać z tymi co potrafią okazywać uczucia, wtedy to również i on będzie potrafił je okazywać. Uczeń taki powinien nie bać się spojrzeć prawdzie w oczy, musi widzieć to co dzieje się dookoła niego. Nie może obojętnie patrzeć na ludzi biednych i chorych, musi im pomagać.
Okrutny Nero, pisał wiersze, ale pięknego dzieła nie mógł napisać, ponieważ zabił swoją matkę, brata, żonę i innych niewinnych obywateli. Jego serce potrafiło jedynie zabijać, było przepełnione krwią. Ludzie nim gardzili i nienawidzili go.
Człowiekowi, który jest dobry ma naturę po swojej stronie: łąka jest przyjemna, księżyc w cichości panuje, gwiazdy migocą, woda szumi, słowiki śpiewają.
Wzory do naśladowania to: Cyceron, Demostenes, Eurypides, Horacy i Plutarch.
Godnym państwem do naśladowania jest Francja, pisma francuskie przekłada się na nasz język. Wiersze cudzych autorów są przekładane na ojczystą prozę.
Nauczyciel, pokazuje uczniom przykłady ze starożytnego Rzymu oraz mitologię. Homer i Wirgiliusz w swoich księgach zwracali się do swoich bożków. Niepotrzebnie nasi przodkowie zwracają się do Muz i Apollinów, które są próżne.
Nauczyciele opowiadają swoim uczniom o postaciach mitologicznych, żeby mogli oni zrozumieć stare pisma pogan.
Karpiński wymienia nazwiska autorów, z których można czerpać wzory, są to: Edward Young, James Thomson, Tarquato Tasso „Jerozolima wyzwolona”, S.Gessner „Śmierć Abla”, są to pisarze współcześni (w tamtych latach). Jak to zawsze było, wzory czerpano z dawnych pisarzy, autor tutaj nakłania młodych, żeby brali przykład również z tych piszących współcześnie.
Autor przytacza tutaj fragment Iliady, kiedy to Priam prosi syna (Hektora) aby powrócił do miasta i ocalił Trojan. Prosi, żeby nie walczył z Achillesem, przypomina, Ze jest już stary i nie chce widzieć jak ginie jego rodzina.
Powszechniejsze przepisy wymowy
lNależy pisać jedynie po polsku. Włączając się do ważnej w polskim oświeceniu dyskusji na temat języka narodowego Karpiński wypowiada się – zgodnie z dominującym w niej poglądem – przeciw stosowaniu barbaryzmów, dopuszczając jedynie zapożyczenia z języków słowiańskich. Potępia wulgaryzmy, odrzuca również nacechowane stylistycznie słowa języka potocznego.l
2. Należy tak łączyć słowa, żeby tak je ująć aby inni je zrozumieli. Krytyczny stosunek do inwersji składniowych i postulat jasności wypowiedzi można traktować w tym miejscu jako przejaw dystansu wobec konwencji stylistycznych baroku. Słowa jednosylabowe nie powinny stać obok siebie. Prawdziwa wymowa nie potrzebuje ozdób, wazne jest to co płynie prosto z serca, najwazniejsze są uczucia i prostota. (Rezygnacja z ozdobności poetyckiej i postulat prostoty stylu są tutaj wyrazem odrzucenia zarówno konwencji baroku, jak współczesnych autorowi tendencji stylowych poezji wykwintnej i delikatnej.)
3.Wazne są okoliczności powstania utworu (miejsce i czas), do kogo się zwracamy i kim ta osoba jest.
W utworze tym został opisany zgon Brutusa na polach filipińskich. Brutus popełnił samobójsteo, zabił się mieczem przyjaciela, który wcześniej został zabity.
4. Lepsze są krótkie wyrazy niz przedłuzająca się mowa, poniewaz ludzie się nudzą, nie lubią słuchać długich przemówień.
5. Jezeli piszemy o jakiejś osobie i ta osoba się wypowiada, to jej mowa powinna być zwięzła, krótka i na temat.
6. Nalezy tak przemawiać aby dotrzeć do serc słuchaczy. Człowiek się wzrusza (smutek i radość). Smutek rodzi się z litości, staje się melancholią, jest źródłem, z którego mocna wymowa płynie.
łzy - w zbytecznej radości, równie jak i w smutkach wylane.
Autor przytacza tutaj postać Hektora i jego zony Andromaki.
7. Jezeli piszemy komuś pochwałę, to nalezy wystrzec się pochlebstwa, które i piszącego i chwalonego poniza. Najlepsza jest pochwała cnoty.
Autor opisuje postać Milona, który był biedny, zył w ubóstwie, nie miał przyjaciół. Chodził zawsze smutny, był cnotliwy, ale “cnota bez pieniędzy zwyczajnie głodna bywa.” Pewnego dnia fortuna (los) się do niego uśmiechnęła. Miał wygodny dom, a pieniędzy wystarczyło na utrzymani dzieci.
8. To co najwazniejsze, to nalezy mówic na końcu swojego przemówienia, poniewaz ludzie pamiętają ostatnie zdania, a nie to co mówiliśmy w środku.
9. Wymowa ma być roztropna i powazna.
10. We wszystkich pismach swoich nie słow ale rzeczy pilnuj, zeby rzecz była panią dzieła, słowa zaś tylko sługami.
Karpiński uznaje jedno z podstawowych przekonań o istocie sztuki poetyckiej, sformułowane dobitnie w Poetyce Arystotelesa, o tym, ze poezja przedstawia działania ludzkie, czyli “akcje”.
11. Charakterystyczne pominięcie i zlekcewazenie reguł gatunkowych jest przejawem rozumienia poezji wykraczającego poza tradycyjne kanony estetyki klasycznej.
12. Kiedy kończymy pisać swoje dzieło, to nalezy sprawdzić czy nie popełniło się jakichś błędów.
Kładąc nacisk na moralistyczno - wychowawcze zadania poezji Karpiński podejmuje motyw dominujący w większości polskich wypowiedzina temat literetury w okresie oświecenia i w tym zakresie zgodny jest z przedstawicielami estetyki klasycznej.
... [ Pobierz całość w formacie PDF ]