[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->Ewolucjonizm czy kreacjonizmTomasz StefaniukUniwersytet Marii Curie-SkłodowskiejFilozofia islamska – kreacjonizmczy emanacjonizm?1. Pojęcie filozofii arabskiej i filozofii islamskiejNie będzie przesadą stwierdzenie, iż islam znacząco wpłynął nafilozofię uprawianą na gruncie średniowiecznej kultury arabsko-muzułmańskiej; ów wpływ uwarunkowany był zresztą nie tylkosamym charakterem epoki, lecz również wspólnymi dziejami obukultur.Nie należy zapominać, że ogromny i w gruncie rzeczy – patrzącz perspektywy historycznej – niemal błyskawiczny cywilizacyjnyawans Arabów, a następnie w ogóle świata muzułmańskiego, roz-począł się wraz z misją proroka Muhammada (Mahometa) w VIỊstuleciu1. Ów postęp nie mógłby dokonać się bez udziału czynnikajednoczącego różne, uprzednio najczęściej wrogo do siebie nasta-wione grupy, plemiona i narody; czynnikiem tym była właśniereligia islamu. Błyskawiczne rozprzestrzenianie się islamu, zarównoza życia Muhammada, jak i w początkowym okresie po jego śmierci,̣doprowadziło do tego, iż w relatywnie krótkim czasie muzułmanieZob. J. Danecki,Podstawowe wiadomości o islamie,Warszawa 2002, t. I,s. 17-49.1249Tomasz Stefaniukobjęli panowaniem znaczne obszary ówczesnego cywilizowanegoświata, sięgające do Indii i granicy z Chinami na Wschodzie, zaśna Zachodzie do Półwyspu Iberyjskiego2. Co istotne, w obliczuupadku bądź też zachwiania się dotychczasowych cywilizacyjnychpotęg świat islamski niejako nałożył na siebie odpowiedzialnośćpodtrzymywania i rozwijania dorobku intelektualnego ludzkości.Warto zauważyć, że islam zawsze podkreślał konieczność zdo-bywania i przekazywania wiedzy jako takiej – bynajmniej nietylko wiedzy o charakterze religijnym. Jak wiadomo, w kulturzeislamu funkcjonują i funkcjonowały liczne wypowiedzi prorokaislamu (hadisy)3, gloryfikujące wiedzę i naukę, takie jak chociażby:„Wiedzy szukaj choćby w Chinach; Atrament uczonych mężówjest cenniejszy od krwi męczenników; Zdobywanie wiedzy jestobowiązkiem każdego muzułmanina; Wyższość uczonego nadczłowiekiem pobożnym jest wyższością księżyca w pełni nadgwiazdami; Zawsze i wszędzie szukaj ludzi uczonych, uczącychsię, słuchających i kochających wiedzę. Zginiesz, jeśli nie bę-dziesz piątym wśród tych czterech ludzi” – i wiele podobnych4.Zdobywanie wiedzy traktowanie jest w islamie jakosensu stricteobowiązek religijny.Ponadto silne związki filozofii islamskiej z islamem jako takimufundowane były przez wersety Koranu, stanowiące często istotneźródło inspiracji dla filozofów. Warto w tym kontekście wspomniećchociażby dwie rozprawy filozoficzne:Nisza światełAl-Gazālego5¯Zob. tamże, s. 41-42.Hadisy (l. poj. hadis) – kanoniczne teksty religii islamu, nietożsame jednakz Koranem, stanowiącym zamkniętą całość; nieuważane za teksty objawione(z pewnymi wszakże wyjątkami). Hadisy przedstawiają relacje o czynach, wy-powiedziach, rozstrzygnięciach etc. Muhammada.̣4Zob. J. Danecki (red.),Mądrości Proroka (Hadisy),Warszawa 1993, s. 105-108.5Al-Gazālī,Nisza świateł,Warszawa 1990.¯32250Filozofia islamska – kreacjonizm czy emanacjonizm?czyKsięga o podróży nocnej do najbardziej szlachetnego miejscaIbn Al-‘Arabiego6, będące właściwie filozoficznym komentarzemdo konkretnych wersetów Koranu. Tendencja do posługiwania sięterminami „filozofia islamska” (islamicphilosophy)bądź „filozofiamuzułmańska” (muslimphilosophy)widoczna jest przede wszystkimw literaturze obcojęzycznej. Jej ślady można bez trudu odnaleźćm.in. w znakomitej monografiiA History of Muslim Philosophy,wydanej pod redakcją M. M. Sharifa7; o „filozofii muzułmańskiej”pisze również Corbin8. Z kolei terminem „filozofia islamska” po-sługują się chociażby Seyyed Hossein Nasr9oraz Ibrahim BayyumiMadkour10, o filozofii islamskiej pisze także Leaman11.Pomimo uświadamiania sobie niewątpliwego i znaczącego wpły-wu islamu na filozofię uprawianą w muzułmańskim średniowieczu,określenie „filozofia islamska” nie jest popularyzowane na gruncienauki polskiej, co należałoby uznać za błąd. W istocie pisząc czymówiąc o filozofii islamskiej nie mamy na myśli nic innego, jaktylko to, że bez islamu po prostu nie byłoby uczonych takich jakAwicenna czy Awerroes – nie byłoby również ich filozofii.Ibn al-‘Arabī,Księga o podróży nocnej do najbardziej szlachetnego miejsca,Warszawa 1990.7Zob. M. Sharif (red.),A History of Muslim Philosophy,Wiesbaden 1963.8Zob. H. Corbin,Historia filozofii muzułmańskiej,Warszawa 2005.9Autor między innymi:Science and Civilization in Islam,Nowy Jork 1969;jak pisze: „Jeśli […] postrzegana jest [„filozofia islamska” – przyp. T.S.] ze swejwłasnej perspektywy, a także w świetle całej islamskiej tradycji filozoficznej, ma-jącej tysiącdwustuletnią, nieprzerwaną historię i będącej nadal żywą w czasachdzisiejszych, staje się najzupełniej jasne, że islamska filozofia – tak samo, jakwszystko, co islamskie – jest głęboko zakorzeniona w Koranie i hadisach”; zob.S. H. Nasr, zob. URL = <http://www.muslimphilosophy.com/ip/nasr-ip2.htm>.10Patrz np.: tenże,The Study Of Islamic Philosophy[w:] “Al-Tawhid”, Vol. 1,No. 1 (Muharram 1404 AH).11Zob. O. Leaman,Krótkie wprowadzenie do filozofii islamu,Warszawa2004.6251Tomasz StefaniukWydaje się, że kwestię tę wystarczająco dobrze omawia S. Wiel-gus, pisząc:„Gdy używamy terminu «islamska filozofia», bądź «islamskanauka», nie mamy na myśli religijnego charakteru tych dziedzinkultury. Chodzi nam raczej o podkreślenie, że daną filozofię, czynaukę, uprawiali ludzie wyznający islam, który bardzo często in-spirował ich badania, ale nic ponadto. Nierzadkie były sytuacje,kiedy wnioski, do których dochodzili ci filozofowie, kłóciły sięz ortodoksyjnym islamem”12.Podsumowując ten fragment rozważań należy stwierdzić, żetermin „filozofia arabska” jest jednak mniej adekwatny niż terminy„filozofia muzułmańska” czy „filozofia islamska”. Kwestia ta jestniezwykle istotna, uwidacznia bowiem pewien charakterystycznyrys średniowiecznej nauki islamskiej – początkowe wspieranie sięna fundamencie w pełni swoistym i oryginalnym (islam), w kolej-nym zaś etapie czerpanie również ze źródeł „obcych”. Należałobyprzy tym podkreślić, iż filozofia uprawiana w średniowiecznympaństwie arabsko-muzułmańskim niekiedy znacząco wykraczałapoza idee i treści, które przyniósł z sobą islam; tym niemniej bezwpływu islamu idee Awicenny, Awerroesa i innych po prostuw ogóle by się nie pojawiły.2. Idea Bożego stworzenia w islamiePotrzeba opisania rzeczywistego związku filozofii islamskiej(czy tez muzułmańskiej) z islamem jako takim wiąże się z kilkomaS. Wielgus,Z obszarów średniowiecznej myśli islamskiej, żydowskiej i chrze-ścijańskiej,Płock 2002, s. 7.12252Filozofia islamska – kreacjonizm czy emanacjonizm?dodatkowymi kwestiami. Jedną z nich, najistotniejszą w perspek-tywie podejmowanej tu tematyki, jest głoszona przez islam ideaBoga-Stwórcy świata. Jak słusznie zauważa Danecki „koncepcjaBoga ma w islamie znaczenie podstawowe. Wokół Boga skupiasię cała muzułmańska doktryna i wszystkie dogmaty stanowiąpochodną Jego idei”13.Boga jako jedynego Stwórcę opisują liczne wersety Koranu,wśród nich między innymi następujące:„On jest Bogiem! Stworzycielem, Twórcą, Kształtującym!(…)”14;„Stwórca niebios i ziemi! (…) On stworzył każdą rzecz i ono każdej rzeczy jest Wszechwiedzący!”15;„On jest tym, który stworzył dla was wszystko to, co jest naziemi (…).”16;„Wysławiaj imię twego Pana, Najwyższego; który stworzyłi ukształtował harmonijnie.”17;„Na niebo i Tego, który je zbudował!; Na ziemię i Tego, któryją rozpostarł!; Na duszę i Tego, który ją ukształtował!”18;„Spuściliśmy z deszczowych chmur wodę obfitą; I sprawiliśmy,iż dzięki niej wyrosły ziarna i rośliny; Oraz bujne ogrody.”19;J. Danecki,Podstawowe wiadomości o islamie,dz. cyt., t. 1, s. 110.Koran 59:24; posługuję się tłumaczeniem Bielawskiego, jako najbardziejpopularnym (choć niepozbawionym błędów) na gruncie polskim tłumaczeniemKoranu; zob. Koran, J. Bielawski (tłum.), Warszawa 1986.15Koran 6:101; poprawione w stosunku do tłumaczenia Bielawskiego: słowo„Wszechwiedzący” tak jak pozostałe atrybuty Boga (al-asmā’al-husna’,tzw.̣najpiękniejsze imiona), wspomniane w Koranie, powinno być pisane z wielkiejlitery.16Koran 2:29.17Koran 87:1-2.18Koran 91:5-7.19Koran 78:14-16.1413253
[ Pobierz całość w formacie PDF ]