[ Pobierz całość w formacie PDF ]
CIA
Ł
O CZ
Ł
OWIEKA 26
Komórka
L
Miliony komórek wchodz
¹
cych w sk
ł
ad
ludzkiego organizmu maj
¹
ró
¿
ne wielko
œ
ci,
kszta
ł
ty i budow
ê
zgodnie ze swoim po
ł
o
¿
e-
niem i wykonywanymi zadaniami.
RODZAJE KOMÓREK
Akson
Malutki robaczek mo
¿
e si
ê
sk
ł
ada
æ
z kilku tysi
ê
-
cy takich cz
êœ
ci sk
ł
adowych. Ma
ł
y owad ma ich
kilka milionów. Ludzki organizm jest zbudowany
z ponad 50 bilionów tych male
ñ
kich cegie
ł
ek
"
.
Cegie
ł
ki
Typowa komórka zwierz
ê
ca (komórki ro
œ
linne s
¹
troch
ê
inne) jest otoczona cienk
¹
b
ł
on
¹
plazma-
tyczn
¹
, wewn
¹
trz której znajduje si
ê
galaretowata
cytoplazma i oko
ł
o tuzina organelli. Komórki
w
¹
trobowe s
¹
jednym z najlepszych przyk
ł
adów
takich typowych komórek.
Ka
¿
da komórka w
¹
troby, czyli hepatocyt. ma
oko
ł
o dziesi
ê
ciu do dwudziestu mikronów (oko
ł
o
jednej do dwóch setnych milimetra) w przekroju.
Zawiera wi
ê
kszo
Ͼ
g
ł
ównych organelli, a jej pod-
stawowym zadaniem jest przeprowadzanie skom-
plikowanych reakcji chemicznych, zwi
¹
zanych
z trawieniem pokarmu i odzyskiwaniem sk
ł
adni-
ków od
¿
ywczych.
O wiele bardziej niezwyk
ł
a jest czerwona
krwinka, czyli erytrocyt. (Wiele nazw okre
œ
laj
¹
-
cych ró
¿
ne rodzaje komórek ma ko
ñ
cówk
ê
- cyt,
a cytologia to nauka o komórkach). Erytrocyty
maj
¹
kszta
ł
t sp
ł
aszczonych p
¹
czków, a poniewa
¿
nale
¿¹
do najmniejszych komórek w organizmie -
maj
¹
tylko dwa mikrony grubo
œ
ci - nie posiadaj
¹
typowych organelli. Ich podstawowe zadanie to
przenoszenie tlenu przez uk
ł
ad krwiono
œ
ny.
Wymiana starych na nowe
« W ludzkim organizmie znajduj
¹
si
ê
tuziny ró
¿
-
| nych typów komórek. Komórki kostne (osteocy-
g ty) powstaj
¹
i
¿
yj
¹
w ko
œ
ciach. Komórki chrz
ê
st-
1 ne (chondrocyty) tworz
¹
chrz
¹
stk
ê
wyst
ê
puj
¹
c
¹
w stawach. Komórki mi
êœ
niowe to d
ł
ugie w
ł
ó-
| kienka, które
ł¹
cz
¹
c si
ê
we w
ł
ókna, tworz
¹
mi
ê
-
<
-
>
œ
nie
.
Niektóre komórki mi
êœ
niowe maj
¹
d
ł
ugo
Ͼ
% trzydzie
œ
ci centymetrów, ale s
¹
cienkie jak w
ł
os.
Inne typy komórek s
¹
elementami budulcowymi
p
ł
uc, mi
êœ
nia sercowego, mózgu i nerwów.
Przez ca
ł
e
¿
ycie w naszym organizmie znajdu-
j
¹
si
ê
te same rodzaje komórek, ale nie te same
konkretne komórki. Wi
ê
kszo
Ͼ
rodzajów komó-
Wtókienka
mi
êœ
niowe
r
Komórka w
¹
trobowa
4
Komorka
Komórki t
ł
uszczowe
nerwowa
M
ê
ska komórka
rozrodcza - plemnik
L
Komórki kostne
Komorka skory
Czerwone krwinki
Wszystkie organizmy
¿
ywe - ludzie,
zwierz
ê
ta i ro
œ
liny - s
¹
zbudowane
z komórek. Te najmniejsze cz
êœ
ci
sk
ł
adowe
¿
ywej materii s
¹
odpo-
wiedzialne za prawid
ł
owy przebieg
wszystkich procesów niezb
ê
dnych
do podtrzymania
¿
ycia.
mórek. S
¹
o wiele mniejsze od ziaren piasku, tak
ma
ł
e,
¿
e wyra
Ÿ
nie mo
¿
emy je zobaczy
æ
wy
ł¹
cz-
nie pod mikroskopem.
Podobnie jak ziarenka piasku, komórki organi-
zmu s
¹
zró
¿
nicowane. Maj
¹
rozmaite kszta
ł
ty,
wielko
œ
ci i kolory. Wi
ê
kszo
Ͼ
jest zbudowana
z cieniutkiej b
ł
ony, otaczaj
¹
cej cz
êœ
ciowo przez-
roczyst
¹
, galaretowat
¹
substancj
ê
, i wiele male
ñ
-
kich cz
êœ
ci wewn
ê
trznych nazywanych organel-
lami. Wielko
Ͼ
, kszta
ł
t i organelle komórki
zale
¿¹
od wykonywanej przez ni
¹
pracy.
Nie tylko ludzie, ale wszystkie zwierz
ê
ta -
i ro
œ
liny, czyli wszystkie stworzenia
¿
ywe - s
¹
zbudowane z komórek. Niektóre zwierz
ê
ta s
¹
tak
ma
ł
e.
¿
e w ich sk
ł
ad wchodzi tylko jedna komór-
ka. Co wi
ê
cej, taka pojedyncza jednostka jest naj-
mniejszym elementem materii
¿
ywej. Ameba za-
mieszkuj
¹
ca sadzawk
ê
ma tylko jedn
¹
komórk
ê
.
-.
w "W- "Tyobra
Ÿ
sobie,
¿
e w czasie wakacji znaj-
%/m/ dujesz si
ê
na pla
¿
y. We
Ÿ
do r
ê
ki gar
Ͼ
T T piasku. Ile ziaren le
¿
y na twojej d
ł
oni?
Setki, tysi
¹
ce? Jest ich zbyt wiele, by da
ł
o si
ê
je
dok
ł
adnie policzy
æ
. Jak du
¿
o ziaren piasku wcho-
dzi
ł
oby w sk
ł
ad pomnika wzrostu i kszta
ł
tu cz
ł
o-
wieka? Nawet trudno sobie wyobrazi
æ
.
Tak jak zbudowana z piasku figura o ludzkich
kszta
ł
tach, równie
¿
ludzkie cia
ł
o jest zbudowane
z male
ñ
kich klocków. Otrzyma
ł
y one nazw
ê
ko-
r
L
Sztucznie barwiony elektromikrograf
komórki. Wewn
¹
trz j
¹
dra (kolor niebieski),
rozproszone s
¹
chromosomy (no
œ
niki genów).
Cytoplazma jest koloru zielonego i
¿
ó
ł
tego.
mm
77
26 KOMÓRKA
Oto rysunek przybli
¿
onej komórki zwierz
ê
cej
ukazuj
¹
cy ró
¿
ne struktury, jakie mog
¹
w niej
wyst
ê
powa
æ
.
KOMÓRKA ZWIERZ
Ê
CA
W PRZYBLI
¯
ENIU
BUDOWA KOMÓRKI
Siateczka
œ
ródcytoplazmatyczna
szorstka
Rybosomy
P
ê
cherzyki pinocytarne
Btona plazmatyczna
Lizosom
Witka
Mikrokosmki
M
-.
:
:US-.f7:s: .....
.
r4
.
.
.
o
:
.
.
:
. >
;
i-
-
.
7
- V
.t
J
.
Ł
ni .
MMI
r
i
'
Aparat Golgiego
Centriola
Chromatyna
Ultrai
Siateczka
œ
ródcytoplazmatyczna g
ł
adka
Ultramikroskopowy
otworek w b
ł
onie
Mitochondrium j
¹
drowej
Mikrotubule
Powtoka
j
¹
dra
J
¹
derko
rek ma ograniczon
¹
d
ł
ugo
Ͼ
¿
ycia. Bia
ł
a krwinka
mo
¿
e
¿
y
æ
tylko kilka godzin, je
œ
li akurat walczy
Z zarazkami wywo
ł
uj
¹
cymi chorob
ê
.
¯
ycie ko-
mórki skóry trwa oko
ł
o jednego miesi
¹
ca.
Czerwona krwinka
¿
yje przeci
ê
tnie 4 miesi
¹
-
ce. zanim si
ê
zestarzeje i ulegnie zniekszta
ł
ceniu.
Wówczas zostaje rozebrana na cz
êœ
ci, które b
ê
d
¹
powtórnie wykorzystane przez
œ
ledzion
ê
i w
¹
tro-
b
ê
. Jednak w naszym organizmie znajduje si
ê
tak
wiele czerwonych krwinek,
¿
e co sekund
ê
pow-
staj
¹
dwa miliony nowych, zast
ê
puj
¹
cych te,
które w naturalny sposób obumar
ł
y. Z drugiej
strony niektóre komórki nerwowe (neurony)
znajduj
¹
ce si
ê
w naszym mózgu i uk
ł
adzie ner-
wowym maj
¹
tyle lat, co my sami.
komórkow
¹
za pomoc
¹
ró
¿
nych pomp" i fur-
tek", które wpuszczaj
¹
lub wypuszczaj
¹
je zgod-
nie z zapotrzebowaniem komórki. Ten proces
otrzyma
ł
nazw
ê
aktywnego transportu.
B
ł
ona plazmatyczna przypomina mozaik
ê
,
zbudowan
¹
z dwóch warstw lipidowych (substan-
cji chemicznych zbli
¿
onych do t
ł
uszczu) otacza-
j
¹
cych wysepki" innych wa
¿
nych cz
¹
steczek,
protein. Furtki
"
i pompy" znajduj
¹
si
ê
przewa
¿
-
nie w miejscu tych wysp proteinowych.
W niektórych komórkach b
ł
ona plazmatyczna
nie jest mocno naci
¹
gni
ê
ta i g
ł
adka, lecz pofa
ł
do-
PINOCYTOZA (POBIERANIE P
Ł
YNÓW PRZEZ KOMÓRK
Ê
)
a 9 B
ł
ona plazmatyczna
0
Btona komórkowa
Komórka jest otoczona cienk
¹
b
ł
on
¹
komórkow
¹
lub b
ł
on
¹
plazmatyczn
¹
, która ma ok. 0,1 mikro-
na (jedn
¹
dziesi
¹
t
¹
jednej tysi
ê
cznej milimetra)
grubo
œ
ci i zazwyczaj jest elastyczna, co umo
¿
li-
wia zmian
ê
kszta
ł
tu komórki.
B
ł
ona komórkowa pozwala przedosta
æ
si
ê
do
œ
rodka jedynie wybranym zwi
¹
zkom chemicz-
nym. Nale
¿
y do nich tlen (gaz niezb
ê
dny do
utrzymania
¿
ycia), surowce od
¿
ywcze potrzebne
do kontynuowania procesów przemiany materii,
i dostawy energii - zwykle w postaci cukru (glu-
kozy). Poza tym b
ł
ona wypuszcza te
¿
pewne
zwi
¹
zki chemiczne na zewn
¹
trz, jak dwutlenek
w
ê
gla i inne zb
ê
dne produkty reakcji chemicz-
nych zachodz
¹
cych w komórce.
Niektóre cz
¹
steczki przenosz
¹
si
ê
w sposób
naturalny z miejsca, gdzie ich koncentracja jest
mniejsza do miejsc, gdzie wyst
ê
puj
¹
w wi
ê
kszym
nat
ê¿
eniu. Inne cz
¹
steczki przenikaj
¹
przez b
ł
on
ê
0
Komórka
Cz
¹
steczki
w kroplach
p
ł
ynu
Kropelki s
¹
zawar e
w wodniczkach
wewn
¹
trz komórki
Tworzy si
ê
kana
ł
FAGOCYTOZA (POBIERANIE
POKARMÓW PRZEZ KOMÓRK
Ê
)
Tworz
¹
si
ê
palcowate wyrostki
Cz
¹
steczki pokarmu
zawarte w wodniczkach
Komórka otacza cz
¹
-
steczki substancji
zawartych w kropel-
kach wody (powy
¿
ej,
po lewej); proces ten
nazywa si
ê
pinocyto-
z
¹
. Podczas fagocy-
fozy (po lewej) zosta-
j
¹
wch
ł
oni
ê
te
wi
ê
ksze cz
¹
stki
pokarmu.
Cz
¹
stka pokarmu
Komórka
78
CIA
Ł
O CZ
Ł
OWIEKA 26
wana w palcowate kszta
ł
ty, mikrokosmki. Na
przyk
ł
ad komórki wy
œ
cie
ł
aj
¹
ce je
ł
ito posiadaj
¹
bardzo d
ł
ugie kosmki, których zadaniem jest
wch
ł
oni
ê
cie jak najwi
ê
kszej ilo
œ
ci sk
ł
adników
od
¿
ywczych z trawionego po
¿
ywienia. W pew-
nych miejscach b
ł
ona komórkowa jest zwini
ê
ta
g
łê
boko do wewn
¹
trz komórki, tworz
¹
c tak zwa-
n
¹
siateczk
ê
œ
ródcytoplazmatyczn
¹
.
Zto
¿
ony mechanizm
Wewn
¹
trz b
ł
ony komórkowej znajduje si
ê
prze-
zroczysta cytoplazma, wype
ł
niaj
¹
ca przestrze
ñ
mi
ê
dzy organellami. Pod s
ł
abymi mikroskopami
starej generacji wygl
¹
da
ł
a ona jak niekszta
ł
tna
galareta. Nowoczesne mikroskopy pokazuj
¹
,
¿
e
cytoplazma jest poprzecinana nies
ł
ychanie z
ł
o
¿
o-
n
¹
i zmienn
¹
siatk
¹
male
ñ
kich rurek i nitek, zwa-
nych mikrotubulami i mikrow
ł
ókienkami. W
ł
a
œ
-
nie one nadaj
¹
komórce okre
œ
lony kszta
ł
t
i struktur
ê
, jak rusztowanie i stropy nowo budo-
wanemu budynkowi. Rurki i w
ł
ókienka utrzymu-
j
¹
organelle we w
ł
a
œ
ciwych miejscach oraz two-
rz
¹
kana
ł
y, wzd
ł
u
¿
których mo
¿
e przesuwa
æ
si
ê
zawarto
Ͼ
komórki.
Mikrotubule i mikrow
ł
ókienka odgrywaj
¹
równie
¿
istotn
¹
rol
ê
w przesuwaniu si
ê
ca
ł
ej ko-
mórki. Niektóre rodzaje komórek, jak bia
ł
e
krwinki, potrafi
¹
pe
ł
za
æ
po ca
ł
ym organizmie jak
ameby. Rol
ê
nap
ê
du spe
ł
nia tu szybki proces.
w którym mikrotubule gromadz
¹
si
ê
w jednej
cz
êœ
ci cytoplazmy. potem zostaj
¹
przeniesione
zwykle na energi
ê
elektryczn
¹
. W ten sam sposób
mitochondrium wykorzystuje ró
¿
ne ilo
œ
ci gluko-
zy, innych cukrów, pewnych t
ł
uszczów i innych
bogatych w energi
ê
zwi
¹
zków chemicznych.
które docieraj
¹
do komórki z przetrawionego
po
¿
ywienia. Na powierzchniach pofa
ł
dowanej
wy
œ
ció
ł
ki wewn
ê
trznej zostaj
¹
zamienione w
wysokoenergetyczne cz
¹
steczki, które mog
¹
by
æ
ł
atwo zmagazynowane przez komórk
ê
i wykorzy-
stane do przeprowadzenia wi
ê
kszo
œ
ci procesów
¿
yciowych. Te cz
¹
steczki energetyczne to ATP -
adenozynotrójfosforany.
Ka
¿
da komórka zu
¿
ywa pewn
¹
ilo
Ͼ
ATP
w procesach pozwalaj
¹
cych utrzyma
æ
¿
ycie,
zdrowie i dobr
¹
organizacj
ê
. Je
œ
li jaka
œ
komórka
produkuje substancje, które zostan
¹
wysiane na
zewn
¹
trz, albo zajmuje si
ê
rozk
ł
adaniem poten-
cjalnie szkodliwych produktów przemiany mate-
rii na bezpieczne zwi
¹
zki, jej zapotrzebowanie
energetyczne wzrasta. A im wi
ê
cej energii zu
¿
y-
wa komórka, tym wi
ê
cej posiada mitochondriów.
Du
¿
a komórka mi
êœ
niowa, która cz
ê
sto zmienia
kszta
ł
t, zmniejszaj
¹
c sw
¹
d
ł
ugo
Ͼ
podczas skur-
czu mi
êœ
nia, mo
¿
e mie
æ
setki tysi
ê
cy mitochon-
driów, co sekund
ê
wykorzystuj
¹
cych miliony
cz
¹
steczek ATP.
Komórka w
¹
tro-
bowa powi
ê
kszona
8 tys. razy. J
¹
dro,
siateczka
œ
ródcyto-
plazmatyczn
¹
i mitochondria s
¹
dobrze widoczne,
podobnie jak
ziarenka glikogenu.
v
Siateczka
œ
ródcytoplazmatyczn
¹
J
¹
dro
Ziarnisto
œ
ci
glikogenu
Ziarnisto
œ
ci
lizosomalne
Kanaliki
¿
ó
ł
ciowe
i:
'
w
WM
Produkcja
Jedn
¹
z najwa
¿
niejszych grup cz
¹
steczek wyst
ê
-
puj
¹
cych w
¿
ywych organizmach s
¹
bia
ł
ka. Nie-
które bia
ł
ka tworz
¹
cz
êœ
ci strukturalne komórki.
jak np. we wspomnianych wcze
œ
niej wyspach
b
ł
ony komórkowej. Inne wchodz
¹
w sk
ł
ad bardzo
wa
¿
nej podgrupy zwi
¹
zków chemicznych znaj- |
duj
¹
cych si
ê
w komórkach - enzymów.
Enzymy to bia
ł
ka o szczególnym kszta
ł
cie, |
wyst
ê
puj
¹
ce w setkach ró
¿
nych rodzajów. Ka
¿
dy 5
rodzaj enzymów kontroluje tempo przebiegu
konkretnej reakcji chemicznej w komórce. Produ-
kowanie wybranych enzymów w odpowiedniej
ilo
œ
ci pozwala komórce na regulowanie przebie-
gu swoich wewn
ê
trznych procesów. Zatem bia
ł
ka
s
¹
zarówno narz
ê
dziami, jakimi pos
ł
uguje si
ê
komórka (enzymy), jak i cegie
ł
kami, z których s
¹
zbudowane jej g
ł
ówne struktury.
Biatka
Bia
ł
ka s
¹
produkowane przez male
ñ
kie kule znaj-
duj
¹
ce si
ê
w cytoplazmie, zwane rybosomami.
Czasami w cytoplazmie wyst
ê
puj
¹
grupy ryboso-
mów. polirybosomy. Bardzo cz
ê
sto s
¹
usytuowa-
ne na jednej lub kilku tworach b
ł
ony, siateczce
œ
ródcy toplazmatycznej.
Same bia
ł
ka s
¹
zbudowane z ok. 20 rodzajów
jeszcze mniejszych cegie
ł
ek, okre
œ
lanych nazw
¹
aminokwasów. Rybosomy pobieraj
¹
aminokwasy
| z cytoplazmy i
ł¹
cz
¹
je ze sob
¹
we w
ł
a
œ
ciwych
§ kolejno
œ
ciach. produkuj
¹
c ró
¿
ne rodzaje bia
ł
ek,
*
J
¹
dro
Siateczka
œ
ródcytoplazmatyczn
¹
dukuj
¹
enzymy trawienne. Mieszaj
¹
si
ê
one ze
zjedzonym przez cz
ł
owieka pokarmem i poddaj
¹
go procesom chemicznego rozk
ł
adu na mniejsze
cz
¹
stki, które mog
¹
zosta
æ
wch
ł
oni
ê
te przez orga-
nizm. Enzymy trawienne (z racji tego.
¿
e s
¹
enzy-
mami). nale
¿¹
do bia
ł
ek, produkowanych w sia-
teczce
œ
ródcytoplazmatycznej szorstkiej komórek
narz
¹
dów uk
ł
adu pokarmowego.
Ogólnie rzecz bior
¹
c, komórka, która produku-
je mnóstwo bia
ł
ek ..w celach eksportowych",
zawiera bardzo du
¿
o siateczki
œ
ródcytoplazma-
tycznej szorstkiej. Komórka, która produkuje
du
¿
e ilo
œ
ci lipidów lub cz
¹
steczek zawieraj
¹
cych
lipidy, takich jak niektóre hormony (naturalne
sterydy) posiada sporo siateczki
œ
ródcytoplazma-
tycznej g
ł
adkiej.
Niektóre bia
ł
ka s
¹
owini
ê
te w niewielkie pldty
b
ł
ony i tworz
¹
..paczuszki bia
ł
ek". One równie
¿
mog
¹
wchodzi
æ
w sk
ł
ad innych
..
paczuszek
"
i by
æ
zmagazynowane w innych rejonach pofa
ł
dowa-
nej b
ł
ony w pobli
¿
u
œ
rodka komórki - otrzyma
ł
y
one nazw
ê
aparatów Golgiego. Nazwa ta upa-
mi
ê
tnia ich odkrywc
ê
, w
ł
oskiego anatoma i leka-
rza Camillo Golgiego.
Je
œ
li p
ê
cherzyk ma by
æ
wykorzystany we-
wn
¹
trz komórki, przemieszcza si
ê
przez cytopla-
zm
ê
tam. gdzie jest potrzebny. Tutaj otwiera si
ê
lub
ł¹
czy z inn
¹
b
ł
on
¹
, uwalniaj
¹
c swoj
¹
zawar-
to
Ͼ
. Eksportowany p
ê
cherzyk przesuwa si
ê
do
zewn
ê
trznej b
ł
ony komórkowej, b
ł
ony plazma-
tycznej. Tutaj jego w
ł
asna b
ł
ona zlewa si
ê
z b
ł
on
¹
plazmatyczn
¹
, co przypomina wywracanie pla-
stykowej torby
œ
rodkiem na zewn
¹
trz.
Bia
ł
ka znajduj
¹
ce si
ê
w
œ
rodku mog
¹
swo-
bodnie oddali
æ
si
ê
we krwi lub innym p
ł
ynie or-
ganizmu i pod
¹¿
y
æ
ku swemu celowi. Istotne zna-
czenie, jakie b
ł
ona komórkowa ma dla komórki.
m
li
przy wykorzystaniu energii pochodz
¹
cej z ATP.
Znamy dwa rodzaje siateczki
œ
ródcytoplazma-
tycznej. Jedna, wype
ł
niona rybosomami, zwana
siateczk
¹
œ
ródplazmatyczn
¹
szorstk
¹
(od swojej
guzelkowatej powierzchni widocznej pod mikro-
skopem optycznym), jest g
ł
ównie fabryk
¹
bia
ł
ek.
Drugi rodzaj nie zawiera rybosomów i nazywa si
ê
siateczk
¹
œ
ródcytoplazmatyczn
¹
g
ł
adk
¹
. Uwa
¿
a
si
ê
,
¿
e bierze raczej udzia
ł
w produkcji kolejnej
wa
¿
nej grupy cz
¹
steczek, lipidów (takich, jakie
np. wspó
ł
tworz
¹
mozaik
ê
bia
ł
kowo-lipidow
¹
-
czyli lipoproteidow
¹
- w b
ł
onie komórkowej).
Niektóre bia
ł
ka i lipidy s
¹
produkowane na
u
¿
ytek w
ł
asny komórki. Inne s
¹
wytwarzane ..na
eksport
A Przekrój przez komórk
ê
trzustki powi
ê
k-
szonej 10 tysi
ê
cy razy. Wida
æ
siateczk
ê
œ
ród-
cytoplazmatyczn
¹
(gf
ê
boko pofa
ł
dowan
¹
bton
ê
plazmatyczn
¹
).
i gromadz
¹
si
ê
w innej cz
êœ
ci, i tak dalej. Wszyst-
kie procesy
¿
yciowe wymagaj
¹
energii, dlatego
jednym z najwa
¿
niejszych organelli w komórce
jest mitochondrium -
Ÿ
ród
ł
o energii komórki.
Transfer energii
Zak
ł
ad energetyczny zmienia jedn
¹
form
ê
ener-
gii. jak w
ê
giel, gaz lub energi
ê
s
ł
oneczn
¹
, na
inn
¹
,
ł
atw
¹
do wykorzystania przez cz
ł
owieka -
- zostaj
¹
wys
ł
ane poza granice komórki
.
Na przyk
ł
ad pewne komórki w narz
¹
dach tra-
wiennych takich jak
¿
o
ł¹
dek, jelita i trzustka pro-
"
79
26 KOMÓRKA
¥
N
a powierzchni
komórki cent
Cz
¹
steczka kurzu
RZ
Ê
SKI
CENTRIOLA
Mikrotubula-
PLEMNIK
ioie
pojawiaj
¹
si
ê
jako
witki b
¹
d
Ÿ
rz
ê
ski.
Witki mog
¹
sfu
¿
yc do
nap
ê
dzania komórek
w
ê
druj
¹
cych do
innych cz
êœ
ci organi-
- zmu
.
Na przyk
ł
ad na
m
ê
skich komórkach
rozrodczych maj
¹
ksztatt ogonków.
Rz
ê
ski pokrywaj
¹
powierzchni
ê
komó-
rek tchawicy, przepy-
chaj
¹
c potencjalnie
niebezpieczny
œ
luz
i cz
¹
steczki kurzu do
jamy ustnej.
I WITKI
Dubet
mikrotubuli
ii
1
Rz
ê
sek
ub witka
Rz
ê
ski
Komórki
pokrywaj
¹
ce
tchawic
ê
Pozycja
cent
Po
cei
[
ioli
komórce
jedn
¹
witk
ê
. Plemnik ma kszta
ł
t kijanki, której
ogonek to w
ł
a
œ
nie witka. Ruchy witki umo
¿
liwia-
j
¹
plemnikowi poruszanie si
ê
.
Centrioie to zdolne do samoodtwarzania
si
ê
organelle, które bior
¹
udzia
ł
w podziatach
komórkowych oraz w tworzeniu rz
ê
sek i wici.
Centrioie sk
ł
adaj
¹
si
ê
z mikrotubul.
Centrum dowodzenia
W wi
ê
kszo
œ
ci komórek najwi
ê
ksz
¹
, najwa
¿
niej-
sz
¹
, po
ł
o
¿
on
¹
w centralnym punkcie organell
¹
jest j
¹
dro. Otacza je podwójna warstwa b
ł
ony -
jest to b
ł
ona j
¹
drowa - w której znajduj
¹
si
ê
ró
¿
ne
otwory i dziury.
Ta b
ł
ona ma po
ł¹
czenie z b
ł
on
¹
siateczek
œ
ród-
cytoplazmatycznych, a przez to i z innymi b
ł
ona-
mi plazmatycznymi. Wewn
¹
trz j
¹
dra znajduje si
ê
zwykle jedna lub wi
ê
cej niedu
¿
ych, ciemnych
tworów, j
¹
derek. w których odbywa si
ê
produk-
cja cz
êœ
ci rybosomów.
J
¹
dro stanowi centrum zarz
¹
dzania komórki.
Wysy
ł
a ono rozkazy do innych organelli i innych
cz
êœ
ci komórki dotycz
¹
ce tego, co i kiedy maj
¹
1
robi
æ
. Wysy
ł
a instrukcje dotycz
¹
ce produkcji bia-
ł
ek, lipidów i innych cz
¹
steczek. J
¹
dro reguluje
wielko
Ͼ
, kszta
ł
t i czynno
œ
ci komórki, a tak
¿
e
d
ł
ugo
Ͼ
jej
¿
ycia. Jest w stanie spe
ł
nia
æ
swoje
funkcje dowodz
¹
ce, poniewa
¿
zawiera podstawo-
we i najwa
¿
niejsze dla
¿
ycia Informacje - geny.
mikrotubuli, z których ka
¿
da jest podzielona na
trzy mniejsze. Cala struktura tworzy krótki, pusty
w
œ
rodku cylinder.
Centrioie potrafi
¹
same si
ê
odtwarza
æ
. Ich ko-
pie w
ê
druj
¹
na powierzchni
ê
komórki i tworz
¹
podstaw
ê
dla dwóch rodzajów wyrostków, z któ-
rych jeden to rz
ê
sek, struktura wygl
¹
dem przypo-
minaj
¹
ca wlos.
i
Drogi oddechowe w pfucach
Komórki wy
œ
cie
ł
aj
¹
ce w p
ł
ucach drogi oddecho-
we posiadaj
¹
na powierzchni dziesi
¹
tki rz
ê
sek.
Rz
ê
ski regularnie ko
ł
ysz
¹
si
ê
w przód i w ty
ł
,
wymiataj
¹
c ka
¿
d
¹
drobink
ê
kurzu lub inne poten-
cjalnie szkodliwe cia
ł
a obce w stron
ê
gard
ł
a,
dzi
ê
ki czemii delikatna tkanka p
ł
uc zostaje utrzy-
mana w czysto
œ
ci.
Zdecydowanie d
ł
u
¿
sze od rz
ê
sek s
¹
witki.
Ka
¿
da m
ê
ska komórka rozrodcza - plemnik - ma
jest podkre
œ
lone tak
¿
e przez obecn'o
œ
c dwóch
innych organelli - lizosomów i peroksysomów.
Pewne enzymy maj
¹
za zadanie rozk
ł
adanie
bia
ł
ek, w ramach trawienia pokarmu lub likwido-
wania zu
¿
ytych cz
êœ
ci komórki. Wkrótce po swo-
im powstaniu te silne enzymy s
¹
umieszczone
w walizkach
"
z b
ł
ony lipidowej, zwanych lizo-
somami. Uniemo
¿
liwiaj
¹
one enzymom niekon-
trolowany kontakt z bia
ł
kami w
ł
asnej komórki,
znajduj
¹
cymi si
ê
w cytoplazmie. W przeciwnym
razie enzymy rozk
ł
adaj
¹
ce bia
ł
ka zacz
êł
yby tra-
wi
æ
komórk
ê
od wewn
¹
trz!
Lizosomy s
¹
wykorzystywane mi
ê
dzy innymi
do kontrolowania procesów trawienia substancji
znajduj
¹
cych si
ê
wewn
¹
trz komórki. Lizosom
opró
¿
nia swoj
¹
zawarto
Ͼ
na drobink
ê
pokarmu
lub na zarazek, które dosta
ł
y si
ê
do komórki,
przez co zostaj
¹
one rozpuszczone. Inna funkcja
lizosomów to opakowywanie enzymów trawien-
nych transportowanych do
¿
o
ł¹
dka i jelit. Li-
zosomy magazynuj
¹
enzymy i wyprowadzaj
¹
je
poza komórk
ê
.
Peroksysomy to organelle detoksyzacyjne
komórki. Neutralizuj
¹
one niebezpieczne truci-
zny i leki, którym uda si
ê
przedosta
æ
do
œ
rodka.
Je
œ
li substancje takie jak alkohol pozostan
¹
w ko-
mórce i zaczn
¹
si
ê
w niej gromadzi
æ
, mog
¹
spo-
wodowa
æ
powa
¿
ne szkody. Peroksysomy oczysz-
czaj
¹
komórk
ê
z niebezpiecznych zwi
¹
zków.
W
ł
oski i witki
Innym typem organelli jest centriola. Zazwyczaj
w pobli
¿
u
œ
rodka komórki znajduj
¹
si
ê
dwie cen-
triole, które maj
¹
du
¿
e znaczenie dla mikrotubuli
i mikrow
ł
ókien podczas podzia
ł
u komórki. Cen-
triola jest okr
ê
giem sk
ł
adaj
¹
cym si
ê
z dziewi
ê
ciu
Rysunek ukazuj
¹
cy podczas procesu
przep
ł
yw energii. rozk
ł
adu wydoby-
Komórki ro
œ
linne wa si
ê
energia,
przetwarzaj
¹
dwu- magazynowana
tlenek w
ê
gla, azot
i wodór przy
wspó
ł
udziale
promieni s
ł
onecz-
nych. Zmieniaj
¹
te substancje
chemiczne
w cz
¹
steczki
w
ê
glowodanów,
bia
ł
ek i t
ł
uszczów,
które zostaj
¹
prze-
trawione przez
zwierz
ê
ta i ludzi.
W komórce
jakoATP.
Siatka
W
ê
glowodany
Tf
uszcze
Energia
s
ł
oneczna
Dwutlenek w
ê
gla
7
.
9
*
Dwutlenek w
ê
gla
Synteza nisko-
nergetycznego
paliwa
amoniak
Komorka ro
œ
linna
UBOCZN
p
D
PRZEMIA
T
Wysoko-
Oddychanie
energetyczne
paliwo ATP
Komórka zwierz
ê
ca PRZEP
Ł
YW ENERGII
Cia
ł
o cz
ł
owieka 27 - WN
Ê
TRZE KOMÓRKI Cia
ł
o cz
ł
owieka 23 - CHEMIA ORGANIZMU
80
patrz tak
¿
e
[ Pobierz całość w formacie PDF ]